De kogel is halverwege de kerk: vorige week sloot voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen een handelsakkoord met Brazilië, Argentinië, Paraguay en Uruguay. Door dit Mercosur-verdrag kan de wederzijdse handel, van auto’s en onderdelen tot landbouwproducten, goedkoper en met minder obstakels plaatsvinden.
Dat mag gezien worden als een overwinning. Lange tijd waren ze not done: regionale handelsverdragen tussen landen of groepen van landen. De vrije wereldhandel waar iedereen, bewust of onbewust van geniet, is na de Tweede Wereldoorlog juist tot stand gekomen door wereldwijde akkoorden waarin invoertarieven werden verlaagd en barrières weggenomen.
Die wereldorde bestaat al lang niet meer. De laatste grote overeenkomst, de Uruguay-ronde werd afgesloten in 1994. Onderhandelingen over een nieuwe ronde zijn een stille dood gestorven. Regionale overeenkomsten zijn ervoor in de plaats gekomen, met wisselend succes. Ceta, een overeenkomst tussen de EU en Canada, haalde het met hakken over de sloot en werd voorlopig van kracht in 2017. TTIP, een soortgelijke overeenkomst met de VS, kwam er niet van. En het oorspronkelijke Nafta-verdrag tussen de VS, Mexico en Canada is al een keer veranderd en wordt nu door de komende regering-Trump ondermijnd met dreigementen over hoge invoertarieven.
Dat het moeizamer gaat met het vrijmaken van de wereldhandel had aanvankelijk te maken met de pijngrens die elk land nadert als de laatste barrières moeten worden geslecht. Voedselveiligheid, klimaat en milieu of de bestaanszekerheid van de eigen beroepsbevolking werden belangrijke tegenargumenten bij het beoordelen van de nieuwste handelsdeal.
Daar zijn recent veiligheid, autonomie en de hang naar zelfvoorziening bijgekomen. De wereld wordt een gure plek. Het politieke argument vóór vrijhandel: wederzijdse afhankelijkheid, lotsverbondenheid en vrede, is verkeerd in zijn tegendeel. Vrijhandel betekent nu al snel kwetsbaarheid, of een bedreiging van eigen normen en waarden.
Ook in het Mercosur-akkoord speelt dat een rol in de weerstand die ertegen is. Als het akkoord de autonome voedselvoorziening van Europa uitholt. Als de voedselnormen er door omlaag gaan –trefwoord: ‘chloorkippen’. Of als er regenwoud wordt gekapt voor rundvlees. Stuk voor stuk kunnen dat legitieme bezwaren zijn. Maar evenzeer drogredenen om dit verdrag überhaupt niet te willen of de binnenlandse (landbouw-)lobby ter wille te zijn.
En ze spelen hoe dan ook een rol. Het Mercosur-akkoord moet langs de lidstaten met twee derde van de stemmen in de Raad van Ministers. Nu al zijn er tekenen dat, onder Franse leiding, een blokkerende minderheid van een derde bereikbaar is. Misschien haalt de kogel de andere kant van de kerk dus niet.
Dat zou onfortuinlijk zijn. Europa kan een hechtere band met Zuid-Amerika goed gebruiken. Er is een belangrijke afzetmarkt voor vooral industriële producten. Een akkoord is ook een signaal dat hechtere internationale samenwerking, op regionaal niveau, nog steeds mogelijk is. En consumenten zullen er, zo valt aan te nemen, van profiteren.
Wanneer Europa een kans als deze afwijst, schaart het zich bij de landen en blokken die zich steeds verder terugtrekken binnen hun eigen grenzen. Dat kan soms, zeker in de wereld van vandaag, legitiem zijn. Maar niet om de verkeerde redenen.