Amsterdam onthaalt Merkel met warme ontvangst in kille tijden

Opeens is ze er weer, Angela Merkel. Een politicus uit een voorbije tijd die, zo bleek donderdag in Amsterdam, bij velen nog steeds tot de verbeelding spreekt. Ze mag dan al drie jaar van het politieke toneel zijn verdwenen, maar het campagne voeren is ze nog niet verleerd. Al gaat het nu niet meer om een volgende ambtstermijn, maar om de verkoop van haar pas verschenen autobiografie, getiteld Vrijheid, en om haar plaats in de geschiedenis.

Amsterdam bereidde haar een warm onthaal. Was het om in deze kille tijden een bron van hoop en inspiratie te vinden? Om even de huidige politieke instabiliteit te vergeten, met de vrouw die als bondskanselier wel het stabiliteitsanker van Europa werd genoemd? Of was het pure liefde?

Waarschijnlijk een beetje van dat alles. Hoogtepunt van haar bezoek was een podiumgesprek met Arnon Grunberg, in de Oude Lutherse Kerk aan het Singel. De kaartjes (à 47,50 euro) waren binnen de kortste keren uitverkocht, onder klaterend applaus liep Merkel (70) van achter uit de zaal in zwarte broek en witte blazer door het middenpad naar het podium onder de preekstoel. Daar werd ze door de schrijver – die „Frau Dr. Merkel” had aangekondigd als „een symbool, een ikoon, een ster” – opgewacht met een reeks persoonlijke, politieke en filosofische vragen. Alles auf Deutsch.

Liefde

Dat het gesprek geen harde ondervraging zou worden, maakte Grunberg meteen duidelijk. Het ging immers om een Buchvorstellung, een introductie van de meer dan 700 pagina’s tellende memoires, die Merkel schreef samen met de vrouw die decennialang haar naaste adviseur was, Beate Baumann. In 2017 opperde Jeroen Pauw eens dat Grunberg voor Merkel „een zeker mate van bewondering” koesterde – „van liefde”, corrigeerde de schrijver destijds glunderend.

Het bleek donderdag in Amsterdam het soort liefde waarbij je elkaar niet hoeft te sparen. Was de vluchtelingendeal die zij en toenmalig premier Mark Rutte namens de Europese Unie sloten met de Turkse president Erdogan, om tegen betaling vluchtelingen het doorreizen naar Europa te beletten, uit oogpunt van de mensenrechten eigenlijk niet cynisch?

„Het was geen ideale situatie”, wilde Merkel wel toegeven. „Maar als je toelaat dat mensensmokkelaars zichzelf verrijken door zich niet om vluchtelingen te bekommeren, maar hen in groot gevaar van verdrinking te brengen, nee, dan denk ik niet dat de afspraak die wij gemaakt hebben cynisch was. En we hebben de illegale immigratie er sterk mee gereduceerd.”

Arnon Grunberg bleek een nu eens serieuze, dan weer ontregelende of mild spottende en daarmee ideale partner voor een levendig en gevarieerd gesprek. Over het niet meer bestaande land waar Merkel opgroeide, vroeg hij: „Kan men de voormalige DDR nog ruiken?” Als ik m’n oude school bezoek, luidde het antwoord, ruik ik het niet meer, maar herinner ik me wél hoe het rook.

Heimat

Het gesprek kreeg een filosofische richting, toen Grunberg het moeilijk vertaalbare begrip Heimat aankaartte, wat zoveel betekent als geboorteplaats, plaats van herkomst waar je aan gehecht bent, waar je je thuis voelt. „Hoeveel Heimat heeft een mens eigenlijk nodig?”, vroeg de veelreizende Amsterdamse schrijver, voor wie „in Diemen het buitenland al begint”.

Merkel begon over het landschap met de meren en de bossen van haar jeugd – en kwam vervolgens op een anekdote over een bezoek dat ze als bondskanselier eens bracht aan een school in Stuttgart. Kinderen, van wie velen een migratie-achtergrond hadden, vertelden daar in de klas wat Heimat voor hén betekende. „Allemaal noemden ze mensen op: hun vader, hun moeder, hun ooms en tantes. Ik voelde me gegeneerd, want ik had alleen maar díngen genoemd, geen mensen, niet mijn ouders.” Iedereen heeft „een stuk Heimat” nodig, wat hij of zij daar ook onder verstaat, vond Merkel.

Natuurlijk ging het ook over de vluchtelingencrisis in 2015, „een cesuur in mijn kanselierschap”. Het was in die veel bewogen periode dat ze besloot later een boek te schrijven – „om de duiding [van de crisis] niet alleen aan anderen over te laten. Je moet je de alternatieven voorstellen. Hadden we soms waterkanonnen moeten inzetten om de vluchtelingen bij de grens tegen te houden? Nee!”

Grunberg bekende dat hij Merkel als Hoffnungsträgerin had gezien, iemand die voor hem hoop belichaamde – en dat nog steeds doet. De staande ovatie die Merkel aan het slot van de avond kreeg, suggereerde dat het publiek er ook zo over dacht.

Omstreden

Dat Merkel fel omstreden is, in Duitsland maar ook in Nederland, was donderdag in Amsterdam niet merkbaar. Na een lunch met onder meer oud-premier en mede-christendemocraat Jan Peter Balkenende, trof ze bij boekhandel Athenaeum een lange rij mensen van wie sommigen al uren wachtten om een boek te laten signeren. In de ambtswoning van de burgemeester werd Angela Merkel vervolgens onderscheiden met de Gouden Medaille van de stad Amsterdam, de hoogste onderscheiding van de hoofdstad.

Burgemeester Halsema noemde haar een bron van inspiratie voor veel vrouwen en ook voor haar zelf. Ze sprak haar enthousiasme uit dat Merkel bij haar afscheid als bondskanselier een lied van Nina Hagen had laten spelen (Du hast den Farbfilm vergessen, door een muziekkorps van de Bundeswehr). De burgemeester herinnerde eraan dat de punkzangeres ook enige tijd in Amsterdam heeft gewoond.

Voor Merkel was dat nieuws. Met een kleine glimlach merkte ze op: „Ik wist niet dat we Nina Hagen met Amsterdam moeten delen.” Het had er donderdag alle schijn van dat Duitsland voortaan ook Mérkel met Amsterdam moet delen.

Lees ook

Duitsland kijkt kritisch terug op de Kanzlerin maar Merkel zelf vindt dat ze niet veel fout deed