Boven de roerige Georgische politiek torent nog altijd de conservatieve Orthodoxe Kerk

Koning Mirian de Derde werd blind tijdens een jachtuitje in de Georgische natuur. Hij had zich nét voorgenomen alle christenen in zijn land, inclusief de koningin, te laten doden, toen het plotseling pikdonker werd. Mirian bad tot zijn heidense goden – niets. Hij keerde zich tot ‘die god van Nino’, waar zijn volk sinds kort zo enthousiast over was en plots brak de zon weer door.

Het voorval is de legende die ten grondslag ligt aan de kerstening van het proto-Georgische koninkrijk Iberië in 337. Apostel Nino (geboren in Cappadocia, toen nog onderdeel van het Romeinse Rijk, en opgegroeid in Jeruzalem voor ze in opdracht van een visioen Georgië aandeed) vestigde zich in de hoofdstad Mtscheta, op heuvels niet ver van Tbilisi. Sinds de vierde eeuw staat er een kapelletje op de plek van Nino’s houten hut.

Daar, in het gras tussen de kloostermuren loopt nu Ioanna. Een non in zwart gewaad. Ze woont hier al 23 jaar. „Ik hou van deze plek en besloot te blijven”, zegt Ioanna. In de novemberzon zijn haar ogen lentegroen.

Gewaardeerd instituut

Sinds de parlementsverkiezingen eind oktober, waar de partij Georgische Droom de overwinning claimde, zijn er dagelijks protesten in Tbilisi. De uitslag van de stembusgang wordt door waarnemers en oppositieleden ernstig betwist vanwege signalen van druk op stemmers en beelden van het deponeren van stapels valse stemmen.

Het Europees Parlement riep donderdag op tot nieuwe verkiezingen. Even later kondigde de Georgische Droom aan pas in 2028 weer een poging te doen tot EU-kandidaatschap. Demonstranten kwamen ‘s avonds in de hoofdstad bijeen voor protest. De oproerpolitie sloeg dat gewelddadig neer. In de voetgangerstunnel onder de Roestaveli-straat hing op vrijdag nog het traangas dat daarbij is gebruikt. Sindsdien is er elke nacht tot vroeg in de ochtend gevochten met de politie.

Maar ver boven het gekrakeel van de Georgische politiek torent de Georgische Orthodoxe Kerk. Dit geloof staat centraal in de Georgische identiteit en het instituut oogst meer waardering dan de politie, de premier, het parlement en de rechtbanken. Patriarch Ilja de Tweede heeft het vertrouwen van meer dan 90 procent van de bevolking. Gelukkig maar; de patriarch geniet immuniteit van arrestatie en strafvervolging.

Dit vertrouwen en het imago van de eeuwigheid, dat ziet de regering graag op zichzelf afstralen. Haar conservatieve voorstellen worden rondom de kerk gedrapeerd. Het instituut zelf stelt officieel neutraal te zijn, maar onderschrijft wel de standpunten van de Georgische Droom.

Europese cultuur

Tussen de hoge pilaren van de Svetitschoveli-kathedraal staat monnik Tichan (40), in zwart gewaad met donkerbruin haar. Hij dient al twintig jaar en het eerste wat hij hier als kind voelde was de energie in dit gebouw. Het huist een van de belangrijkste relieken van de Orthodoxe Kerk: de mantel van Jezus.

„We zijn een onderdeel van Europa, we verwelkomen de Europese cultuur en het onderwijs” zegt Tichan. „Alles wordt ontwikkeld, economie, toerisme. Het heeft een hele positieve kant. Het negatieve is dat ze zeggen dat je het ‘zo en zo’ moet doen. Het homohuwelijk, enzovoorts.”

De diep polariserende verkiezingscampagne van de Georgische Droom stoelde op het ‘behoud van de vrede’ en het ‘beschermen van de soevereiniteit en nationaal-religieuze waarden’. Voorbeelden van het bijbehorende beleid zijn de dit jaar aangenomen ‘anti-lhbti-propaganda-wet’, en een wet tegen ‘buitenlandse agenten’ die internationale financiering voor ngo’s aan strenge banden legt.

De Svetitschoveli-kathedraal, waar de mantel van Jezus begraven is, in Mtscheta.

Foto’s: Aurélien Goubau

Soortgelijke regelgeving wordt in Rusland gebruikt om de oppositie de mond te snoeren. De ngo-wet wordt door tegenstanders dan ook wel de ‘Russische wet’ genoemd. Door de handelwijze van de Georgische regering hebben de EU-leiders het toetredingsproces van Georgië stopgezet, zei de EU-ambassadeur in Georgië, Pawel Herczynski, eind oktober. Als gevolg van ‘een terugval van de democratie’ ging de streep door een ontwikkelingspakket ter waarde van 112 miljoen euro.

Als Tichan hiernaar wordt gevraagd, worden zijn ogen groot. „Dat is nieuw voor mij”, zegt hij. „Nee, dat wist ik niet.” Het interview stopt, hij verlaat de kathedraal en laat zich er zeker een half uur niet meer zien, terwijl hij terug zou komen voor een portretfoto.

‘Europese chantage’

Bij een klein klooster op een heuvel die over Tbilisi uitkijkt, zit vader Sergi naast een aquarium met goudvissen op de bank. Hij heeft kort donkerblond haar en een wilde baard. Een non, moeder Tamara, zit aan een tafel verderop in de kamer, en heeft op tafel twee schalen met koekjes uitgestald. „Het is chantage van de Europese Unie”, zegt hij. „Ze proberen met geld onze waarden te veranderen, onze nationale Georgische waarden. Dat kunnen we natuurlijk niet accepteren.”

„Waarom worden de Georgiërs zo gehaat? Vanwege de regering”, vervolgt Sergi. Met Commissievoorzitter Ursula von der Leyen heeft hij niets op. „Dat is geen autoriteit voor mij”, stelt Sergi. „Ik kijk bijvoorbeeld graag naar Jordan Peterson, Noam Chomsky, ik aanbid ze. Van hen begrijp ik dat wat in Europa over mijn land op televisie is, absolute leugens zijn. Ze hebben geen enkele kennis over ons land.”

Foto’s: Aurélien Goubaud

Een van de belangrijkste standpunten van de Georgische Droom in de verkiezingen was dat een stem op één van de oppositiepartijen, een stem voor oorlog was. Via metersgrote foto’s van Russische verwoesting in Oekraïne werd de kiezers op straat angst aangejaagd. Met succes. En dat is niet gek, Georgië is in 2008 al binnengevallen door Russische troepen, die nog steeds zo’n 20 procent van het land bezet houden.

Het opvallende aan de regeringskoers is dat het enerzijds appelleert aan anti-Russisch sentiment, en tegelijk beleid voert dat in Russisch belang lijkt. Het wordt gepresenteerd als appeasement – houden we ons gedeisd en Rusland tevreden, dan blijft Georgië veilig.

Het kleine Georgië ligt zijn hele bestaan al ingeklemd tussen de grootmachten: Ottomanen, Perzen, Mongolen, Arabieren. „Maar geen enkel land heeft ons zoveel schade toegebracht als Rusland”, besluit Sergi. „Persoonlijk ben ik er zeker van dat als we niet déze regering hadden, er 100 procent zeker oorlog zou zijn in Georgië. Dat betekent niet dat ik denk dat Rusland mijn vriend is. De Oekraïners vechten ook voor mij. Hun vijand is ook mijn vijand.”

Anti-Russisch

Dit anti-Russisch sentiment is breed gedeeld in Georgië. Die oorlog duurt nog altijd voort, denkt 73 procent van de Georgische bevolking volgens een publieksonderzoek van het International Republican Institute. Toch is Georgië een belangrijk toevluchtsoord en vakantieland voor Russen, die er visumvrij in kunnen en met een kleine kunstgreep vrijwel onbeperkt kunnen blijven. Meer dan 70 procent van de Georgiërs vindt dat voor Russen op zijn minst een visumplicht zou moeten gaan gelden.

De geestelijken die NRC spreekt zijn ook verre van pro-Russisch. Monnik Tichan wijst op de tweehonderd jaar durende bezetting, eerst in de 19e eeuw, vervolgens in de 20ste onder de Sovjet-Unie die werd aangestuurd vanuit Moskou. Het cyrillisch staat vereeuwigd op de marmeren grafstenen op de vloer van de kathedraal.

Sergi: „Rusland vermoordde onze vorsten, onze priesters, stuurde ons naar de kerk en stal onze autocefalie”. Het verlies van zelfbestuur was diepe belediging voor de Georgiërs, wier orthodoxe instituut vijfhonderd ouder is dan het Moskouse patriarchaat.

Russische cultuur

Vader Theimuraz dient in de Samebakathedraal in het centrum van Tbilisi. Het majestieuze, ommuurde complex werd rond 1990 bedacht om 1.500 jaar Georgische autocefalie (zelfstandigheid) te markeren. De kathedraal werd in 2004 afgebouwd met geld van de oligarch Bidzina Ivanisjvili, oprichter en ‚erevoorzitter’ van de Georgische Droom die zijn kapitaal in Rusland verdiende in de jaren negentig en er in dat land nog altijd bedrijvigheid op nahoudt.

Vader Theimuraz heeft weinig illusies over wat Rusland voor Georgië kan betekenen: „De Russische priesters verboden onze Georgische liederen, ze verbrandden onze manuscripten”, fluistert hij, in helder Engels. Hij heeft gediend in de Verenigde Staten.

Hij maakt zich grote zorgen over de situatie in zijn land. „Ik hou heel veel van Russische schrijvers. Máár we mogen onze geschiedenis niet vergeten. De oorlog is nog niet voorbij. En de eerste felicitaties na de parlementsverkiezingen kwamen uit Rusland. Als de Georgiërs denken dat het onze vrienden zijn, dan vergissen ze zich.”

Vader Theimuraz geeft les op de Theologische Seminarie van Tbilisi – hetzelfde instituut waar Stalin in 1899 vanaf werd geschopt omdat hij spijbelde. Daar merkt hij dat veel geestelijken anders over Rusland denken dan hij. „Misschien vind je mijn ideeën leuk om te horen, maar als je tien priesters ziet, willen er maar twee bij Europa horen. Veel van onze bisschoppen wonen ook in Moskou en hebben daar ook bedrijven. Het is hun tweede land. Dat is heel erg, maar het is de realiteit.”

De Samebakathedraal in het centrum van Tbilisi.

Foto’s: Aurélien Goubau

Naar Europa

Vader Sergi hoopt dat Georgië alsnog bij de EU komt. Op de eerste plaats voor de economische kansen, die hij de jeugd gunt. Hij herinnert zich de jaren negentig, waarin hij naar eigen zeggen een half decennium niet één chocolaatje heeft geproefd, er rijen voor brood stonden en er geen vlees of boter te krijgen was. Hij pakt een koekje van de schaal en schudt het in de lucht om zijn punt kracht bij te zetten. „Je hebt geen idee wat we hebben meegemaakt.”

En Georgië hoort er volgens hem bij. „Europa zal ons onderdak geven, omdat, zoals ik geloof, de Europese beschaving de christelijke beschaving is. De renaissance – toen begreep de mens dat de natuur van God is. Dat is wat ik wil voor mijn Georgië.”