Centrumrechts in Ierland houdt Sinn Féin en het ideaal van één republiek al jaren buiten de deur

De verkiezingscampagne in Ierland is uitgelopen op een driestrijd tussen twee regeringspartijen en één uitdager. Of zoals oppositieleider Mary Lou McDonald van Sinn Féin spottend zou zeggen, op een strijd tussen haarzelf en ‘Tweedledum en Tweedledee’, de identieke tweeling uit het verhaal over Alice in Wonderland.

Deze vrijdag houdt Ierland parlementsverkiezingen. En de drie grootste partijen – naast het linkse Sinn Féin gaat het om de centrumrechtse coalitiepartijen Fine Gael en Fianna Fáil – staan in de meest recente opiniepeilingen heel dicht bij elkaar. Alle drie zouden ze tussen de 19 en 22 procent van de stemmen krijgen, met Fianna Fáil net bovenaan en Sinn Féin als derde.

De kans is aanzienlijk dat ‘de tweeling’, dus huidig premier Simon Harris en vicepremier Micheál Martin, opnieuw een regering gaat vormen. Waarschijnlijk hebben ze weer een derde, kleine partij nodig voor een meerderheid, zoals ze de afgelopen jaren met de Groene Partij regeerden. Dit zou Ierland internationaal een uitzondering maken, als land waar regerende partijen de kans krijgen dóór te besturen. In tegenstelling tot bijvoorbeeld de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk waar dit jaar de zittende macht werd afgestraft.

Toch verliep de campagne voor zittend premier Simon Harris en zijn partij Fine Gael totaal niet volgens plan. Toen Harris drie weken geleden verkiezingen uitriep, waren zij virtueel de grootste met een comfortabele voorsprong. Een bepalend moment, in negatieve zin, was een gesprek dat Harris in een supermarkt in Cork had met een vrouw uit de gehandicaptenzorg, die hem verweet te weinig aandacht voor de zorg te hebben. Harris ging niet inhoudelijk op haar opmerkingen in, ontkende alleen, schudde snel haar hand en liep weg. Later bood hij zijn excuses aan voor zijn opstelling, maar toen was het filmpje allang online rondgegaan.

‘Weggeefbegroting’

Over het algemeen zijn regeringen in Ierland stabiel. Ze zitten meestal hun volledige periode uit en dat was ook dit keer het geval. Bijna dan. Wettelijk had de regering tot maart volgend jaar om het parlement te ontbinden, maar de coalitie besloot de verkiezingen naar voren te halen. In hun begroting voor het komend jaar hadden ze allerlei financiële meevallers aangekondigd, waar ze electoraal van wilden profiteren.

Elke Ier, volwassenen én kinderen, gaat er volgend jaar minstens duizend euro op vooruit dankzij belastingverlagingen, hogere minimumlonen en tegemoetkomingen rond energiekosten en kinderbijslag. Dankzij miljarden aan belastinginkomsten van – vooral Amerikaanse – technologiebedrijven en farmaceuten, liep Ierland de afgelopen jaren financieel binnen.

Alleen verhult die ‘weggeefbegroting’ niet de problemen waar de bevolking ook mee zit. De kosten van het dagelijks leven zijn hard gestegen en Ierland is binnen de Europese Unie één van de duurste landen om te wonen. Ieren betalen bijvoorbeeld ongeveer 350 euro méér per jaar voor gas en stroom dan gemiddeld in de EU. De huurprijzen stijgen steeds verder, net als de vastgoedprijzen, omdat er te weinig woningen worden gebouwd. Het tekort aan betaalbare huisvesting was één van de belangrijkste campagnethema’s – niet verrassend dus dat alle partijen tienduizenden nieuwe woningen beloven als zij aan de macht komen.

Ook immigratie speelde mee, zij het niet zo dominant als in sommige andere West-Europese landen. Vorig jaar steeg de bevolking met het hoogste aantal sinds 2008. Eén op de vijf inwoners is nu buiten Ierland geboren. Ook het aantal asielzoekers nam toe. Al maken zij maar ongeveer 15 procent uit van alle immigranten, de publieke discussie gaat het vaakst over hen. Ierland heeft moeite alle asielzoekers onderdak te bieden en in hoofdstad Dublin ontstonden provisorische tentenkampen.

Vooral voor oppositiepartij Sinn Féin is die hoge immigratie een lastig onderwerp. De natuurlijke achterban van de partij is de Ierse arbeidersklasse. Die schopt graag tegen de gevestigde orde, vindt de immigratiecijfers te hoog en ziet dat „Ierland zijn persoonlijkheid verliest”, zoals uit een peiling eerder dit jaar bleek. Sinn Féin is historisch gezien absoluut anti-establishment, als politieke tak van het Iers Republikeinse Leger (IRA), maar is over immigratie altijd progressiever en milder geweest. Partijleider Mary Lou McDonald probeert vooral over de gevolgen voor de publieke voorzieningen te spreken en valt de coalitiepartijen aan op het „chaotische management” van de asielprocedures.

Buitenstaander Sinn Féin

Een groep onafhankelijke kandidaten en beginnende radicaal-rechtse partijen proberen in het gat te springen dat Sinn Féin openlaat en voeren campagne voor een strenger immigratiebeleid. Maar geen van hen wist door te breken bij lokale verkiezingen of de Europese parlementsverkiezingen eerder dit jaar. Gezamenlijk zouden de onafhankelijke kandidaten vrijdag zo’n 20 procent van de stemmen binnenhalen – dat zou neerkomen op een nogal verkruimelde anti-establishmentboodschap.

Sinn Féin wist sinds de oprichting in 1905 nog nooit in regering van Ierland te komen. Bij de vorige parlementsverkiezingen in 2020 werd de partij voor het eerst de grootste. Mary Lou McDonald droomde toen al van het premierschap bij succesvolle volgende verkiezingen – nu dus. Probleem is alleen dat Fine Gael en Fianna Fáil al jaren Sinn Féin uitsluiten en hebben gezegd dat nu ook weer te doen. En naast Sinn Féin halen andere linkse partijen waarschijnlijk veel te weinig zetels om een werkbare coalitie mee te kunnen vormen.

Officieel willen Simon Harris en Micheál Martin niet met Sinn Féin samenwerken vanwege hun opvattingen over de economie, maar het republikeinse ideaal van hereniging van Noord-Ierland en Ierland speelt zeker ook mee. In Noord-Ierland is Sinn Féin nu de grootste en levert de partij ook de premier. Als Sinn Féin ook in de republiek Ierland gaat regeren, zou dat symbolisch van groot belang zijn. Mary Lou McDonald zou het liefst voor 2030 een referendum willen over hereniging en zei dat ze dat „als eerste zou bespreken met premier Keir Starmer” van het VK, als zij premier zou worden. Zo’n gevoelig onderwerp houden de andere partijen, als het even kan, liever op afstand.