We moeten het over Groenland hebben. Vorige week is een nieuwe landingsbaan in Nuuk geopend, waardoor je rechtstreeks vanuit Amerika en Europa op Groenland kunt vliegen. Eerder ging die reis altijd via Kopenhagen. Groenland hoopt zo meer toeristen te ontvangen en onafhankelijker van de Deense hoofdstad te zijn. Groenland was weliswaar niet te koop voor Trump, de verwachting is dat Amerikanen in groten getale zullen komen.
Ik las het nieuws met gemengde gevoelens, moest denken aan het IJsland-scenario. In het boek The New Tourist beschrijft Paige McClanahan de explosieve groei van toerisme op IJsland. Ze memoreert hoe Justin Bieber in 2019 aan de IJslandse zuidkust de muziekvideo I’ll show you in een kloof opnam. Het aantal bezoekers van die kloof steeg van 3.000 naar 300.000 per jaar, voornamelijk Amerikanen. De gevolgen waren rampzalig: er was geen infrastructuur voor parkeren, toiletbezoek enzovoort. Binnen de kortste keren veranderde het landschap in een modderpoel, omdat de toeristen Bieber nadeden, en dan precies de dingen die je niet moet doen: in een ijsmeer springen en liggend in het groene mos rollen. Kortom: een totaal gebrek aan respect voor de natuur en de IJslandse bewoners. Het gebied moest zelfs sluiten. Daar kun je dan heel verontwaardigd over doen, maar McClanahan laat ook zien dat IJsland zelf graag meer toerisme wilde en daarvoor ook al een gelikte beeldcampagne uitrolde – en wat was de clip van Bieber anders dan één gratis lange reclame voor IJsland?
Ik houd mijn hart dus vast voor Groenland, want ook daar is de infrastructuur er niet bepaald klaar voor. En tegelijkertijd, als ik dat schrijf, moet ik bekennen dat het iets oneerlijks heeft om anderen te willen ontzeggen wat ooit míjn grootste droom was: Groenland zien. Mijn Justin Bieber heette Smilla Qaaviqaaq. Ze was de hoofdpersoon uit Miss Smilla’s gevoel voor sneeuw van de Deense schrijver Peter Høeg. Het grillige Groenlandse personage dat voetsporen in de sneeuw kon lezen sprak enorm tot mijn verbeelding, en door de beschrijvingen van het landschap van sneeuw en ijs, en de complexe koloniale relatie met Denemarken dacht ik: maar daar wil ik heen. Sterker nog, ik deed het ook. Zodra ik genoeg geld had, sprong ik (via Kopenhagen) in het vliegtuig om Groenland te zien, en maakte een wandelreis met een groep Denen door Zuid-West Groenland. Ik bezocht dorpjes, at zeehond met inwoners, zag imposante gletsjers, ging me verdiepen in de koloniale relatie met Denemarken.
Ik leerde uit het boek van McClanahan dat de aantrekkingskracht van een land via cultuur vergroten een vorm van ‘soft power’ is. Het is macht die een land uitoefent op het wereldtoneel en die niet via militaire macht of economie wordt afgedwongen, maar via cultuur, zoals muziek, literatuur en film. Cultuur is politiek toerisme met andere middelen. In het geval van Groenland is de ongemakkelijke waarheid dat mijn kennis over het land vooral via de Deense cultuur verloopt. De Groenlandse stem klinkt zelden op het wereldtoneel, het is tenslotte een Deense kolonie.
Toen het vierde seizoen van de populaire serie Borgen (2023) de Deense Groenlandpolitiek tot het thema van de serie maakte, was het een unicum dat daarin een Groenlandse politicus zichzelf speelde. Borgen 4 ging over een soortgelijk dilemma als de toerismekwestie: bij de vondst van olie op Groenland vinden Deense politici dat zíj met China en Amerika moeten onderhandelen en dat Groenland aan het milieu moet denken, terwijl de Groenlandse politicus of acteur een kans ziet om uit de armoede te geraken. Het is hun olie, pak dat niet bevoogdend af! Is het niet wat hypocriet om nu als Deen opnieuw luidkeels je zorgen over de milieu-impact en toerismeschade te uiten (‘met de beste intenties’), terwijl je jarenlang het land leeg trok van grondstoffen voor eigen gewin?
McClanahan pleit voor een ‘nieuw toerisme’, waarbij je niet Bieber-achtig te werk gaat en alle koloniale tropen reproduceert op je insta-feed: jezelf, helemaal alleen in het landschap, alsof het van jou is, de lokale bewoners vakkundig weggesneden uit het beeld. Reizen kan wel, maar je moet het aantal bezoekers niet aan de markt over laten én bereid zijn je serieus in een land, de geschiedenis, zijn bewoners en de natuur te verdiepen. Ik sluit niet uit dat ik me al te graag in slaap laat sussen door deze woorden van McClanahan. Het is al jaren mijn droom om nog eens terug te gaan naar Groenland.
Stine Jensen is filosoof en schrijver. Ze schrijft om de week een column op deze plek.