De grond is weggeslagen onder de voeten van de Maagdenburgers

Veelal verzonken in gedachten staan zaterdagmiddag groepjes mensen voor de Johanneskerk aan de rand van de kerstmarkt in Maagdenburg waar vrijdagavond tientallen slachtoffers vielen. Er vielen zeker vijf doden, meer dan tweehonderd mensen raakten gewond.

Voor de poort van de kerk leggen mensen bloemen, knuffels en kransen neer. Anderen steken kaarsen aan. In het midden van de herdenkingsplek ligt een briefje met daarop één woord: ‘Warum?’.

Die vraag houdt veel mensen hier bezig als rond drie uur ’s middags vanaf de zijkant van de kerk een groepje mannen in lange zwarte jassen komt aangelopen. Ze dragen twee kransen met witte bloemen. „In Gedanken den Opfern und Angehörigen”, staat met zwarte letters geschreven op het witte lint: in gedachten bij de slachtoffers en hun familie.

De bloemen zijn van de CDU-fractie van het bondsparlement van de deelstaat Saksen-Anhalt, waar Maagdenburg de hoofdstad van is. Eerder op de dag heeft bondskanselier Olaf Scholz hier ook al een krans gelegd. Volgens een Duitse journalist zijn hier eerder ook een aantal rechts-extremisten naar toe gekomen. „Ik heb hier iemand zien lopen in een shirt met daarop de Reichsadler”, zegt hij. Een symbool dat verwijst naar nazi-Duitsland.

„Dit is een nachtmerrie die niemand in Saksen zag aankomen”, zegt Sven Schulze na het leggen van de krans. Hij is namens het CDU deelstaat-minister van economie, toerisme en landbouw. Schulze is ook voorzitter van de regionale CDU en van het presidium van de landelijke CDU. „Het is verschrikkelijk wat hier is gebeurd is”, zegt hij. „Ik ben hier voor de slachtoffers en hun naasten.” Meteen daarna loopt Schulze weer weg, ogenschijnlijk zonder acht te slaan op de vele televisieploegen.

Niet meer veilig

Dit is geen moment voor politiek, vindt de 69-jarige Sybille Weinert, die bij de kerk staat te praten met twee vrienden. Ze is geboren en getogen in Maagdenburg en zoekt naar woorden om haar gevoel te beschrijven. „Wütend”, zegt ze – woedend – al twijfelt ze ook weer meteen aan dat woord. „Ik ben boos maar ook verdrietig.”

Maagdenburg is zo’n fijne stad, met veel studenten, zegt Sybille, die als ingenieur werkte voordat ze met pensioen ging. „En nu voel ik me niet meer veilig. Het kan zo maar weer gebeuren, is het niet met een auto dan wel met een bom of een pistool.” Wat dit politiek zal betekenen, weet ze niet. Net als de meeste andere aanwezigen, wil ze eerst verwerken wat er is gebeurd.

Kerst is een tijd voor bezinning, de landelijke verkiezingen van 23 februari lijken nog ver weg. Dan begint Sybille te vertellen over de spanning die gisteravond door haar gemeenschap ging. Iedereen gaat hier op enig moment wel even naar toe tijdens de kerstperiode, vertelt ze. „We hadden hier allemaal slachtoffer kunnen worden. Daarom begon iedereen ook te bellen toen het nieuws over de aanslag naar buiten kwam.”

Dat beschrijft ook Daniël Koop, journalist van de nieuwssite Welt, die in Maagdenburg is opgegroeid. „Ik was in Frankfurt toen ik het hoorde en ben meteen gaan bellen met mijn familie”, vertelt hij voor de camera. „Het is voor mijn familie goed afgelopen”, voegt hij daar desgevraagd aan toe als zijn opname klaar is. „Gelukkig wel.”

Sobere trompet

Achter hem staan een man en vrouw van middelbare leeftijd met twee bijna volwassen kinderen te kijken naar de bloemen. Alsof er verder niemand op de wereld is, draaien ze naar elkaar toe en houden ze elkaar gevieren even stevig vast. De man kust de twee kinderen liefdevol op hun hoofd. Ze kijken naar elkaar, zeggen niks en lopen hand in hand samen weg.

Aan de andere kant van de bloemenzee begint een man in fel gekleurde, vuile werkkleren trompet te spelen. Eckhard Swanholt is zijn naam, hij werkt als tuinier, snoeit bomen en teelt blauwbessen op een boerderij net buiten Maagdenburg. „Ik was op weg naar huis voor Kerstmis toen een goede vriend van me belde”, zegt hij. „Ik ben meteen omgekeerd toen hij vertelde dat zijn schoondochter zwaar gewond is geraakt. Ze is 25 jaar oud en vecht nu voor haar leven.”

Hij hoopt het leed van alle slachtoffers wat te verzachten met muziek, zegt Swanholt. „Als mensen de liefde en vrede vinden in hun hart, kunnen we elkaar vinden en de situatie veranderen”, zegt de diepgelovige tuinier met een glimlach die zijn verdriet niet kan verhullen. „We hebben God nodig om ons hier doorheen te slepen.” Hij zet zijn trompet aan zijn mond en begint opnieuw te spelen.

Auto over trambaan

Ook bij de tramhalte Altermarkt, midden in het oude centrum van Maagdenburg, worden bloemen neergelegd en kaarsen aangestoken. Waar vrijdag nog drommen mensen langs de kerststallen liepen, is nu een rood wit lint gespannen. Politie-agenten zorgen ervoor dat niemand de kerstmarkt op kan.

Deze ingang ligt aan een trambaan. Hier ontbreken de grote rood en groen geschilderde betonnen blokken die elders de toegang tot de kerstmarkt blokkeerden. Dit is de vluchtroute die open was voor hulpdiensten, bij noodgevallen. Kennelijk heeft niemand gedacht dat iemand met een auto over de trambaan de markt op zou rijden.

En dat is precies wat vrijdagavond is gebeurd, vertelt een opgewonden jongen die chocolade ijs met banaan en slagroom bestelt bij IJssalon Venezia, tegenover de ingang van de markt. Het personeel zegt niet veel over het incident dat zich tegenover de salon heeft afgespeeld, maar de jongen weet van geen ophouden. „Kijk maar”, zegt hij terwijl hij op zijn telefoon het filmpje afspeelt waarop te zien is hoe de vijftigjarige arts en psychotherapeut Taleb A., afkomstig uit Saoedi-Arabië, met hoge snelheid de markt oprijdt en alles op zijn pad wegmaait.

Lees ook

dit profiel van de verdachte Taleb A.

„Kijk dan”, zegt hij nogmaals terwijl hij intensief naar de filmpjes op zijn telefoon kijkt. „Hij had ook een bom bij zich”, zegt de jongen die kennelijk niet weet dat de politie later heeft vastgesteld dat een verdacht pakketje in de auto van Taleb A. geen explosieven bevatte.

„Vanavond is er een demo. Daar verderop”, zegt hij al wijzend. En dan duikt hij weer in zijn telefoon. De demonstratie is aangekondigd door een groep rechts-extremisten. Om de groep weg te houden van de officiële herdenking, is de politie eind van de middag massaal aanwezig in de binnenstad.

Vijf voorgangers

Vanaf zes uur ’s avonds stroomt het plein voor de Dom van Maagdenburg vol met mensen die de aanslag willen herdenken. De speciale kerstverlichting is uit, de sfeer is sereen. Mensen die zelf geen kaars bij zich hebben krijgen er één in de handen gedrukt en wachten voor een groot scherm op de start van een herdenkingsdienst. Het miezert.

Precies om zeven uur vult orgelmuziek het plein en begint de oecumenische kerkdienst voor de slachtoffers van de aanslag waarbij vijf voorgangers van verschillende christelijke kerken het woord voeren. Op de eerste rij zitten gezagsdragers en politici, onder wie bondskanselier Olaf Scholz. Ook zijn er veel reddingswerkers aanwezig die vrijdagavond en -nacht door hebben gewerkt.

Om 19.04, precies 24 uur nadat Taleb A. met een gehuurde BMW aan zijn dodelijke rit begon, stopt de muziek en gaat iedereen staan. Na de stilte nemen de voorgangers een voor een het woord. „De grond is onder onze voeten weggeslagen”, zegt een van hen. Hij vraagt God om hulp bij het verwerken van de gevolgen van de aanslag.

Een andere voorganger citeert de heilige Franciscus van Assisi: „Alle duisternis in de wereld kan het licht van één enkele kaars niet doven.” Daarom worden er tijdens de dienst kaarsen aangestoken. Om de slachtoffers te herdenken, de nabestaanden en gewonden te steunen, de hulpverleners te bedanken en de Maagdenburgers te helpen. Burgemeester Simone Borris spreekt haar dank uit voor de steun die de stad uit heel Duitsland heeft ontvangen. „We hebben het moeilijk maar die steun helpt ons bij elkaar te komen.”

Volgende week is het Kerstmis, klinkt het in de kerk. „En dat moeten we vieren, juist nu”, zegt een van de voorgangers. „Kerst is het feest van de vrede. Dat hebben we nodig om het hart vrij te houden van de haat.” Tegen acht uur is de dienst voorbij. Het is weer droog en de mensen op het plein zoeken langzaam hun weg, veelal in stilte.

Op datzelfde moment demonstreren in het centrum van Maagdenburg enkele honderden rechts-extremisten - de rechts-radicale partij AfD werd bij de verkiezingen dit najaar in deze deelstaat de tweede partij, nog maar net achter de CDU. De toon op die bijeenkomst is heel anders. Er worden racistische leuzen geroepen. Op een spandoek dat de demonstranten met zich mee dragen staan in het Duits twee woorden: ‘Remigratie nu!’