De vrijlating van vijf Australische drugssmokkelaars door Indonesië dient meer dan alleen hun belang

Het was een sterk staaltje diplomatie: de vrijlating van de vijf overgebleven Australiërs die deel uitmaakten van de beruchte drugssmokkelbende ‘Bali Nine’ uit Indonesisch gevangenschap. Na bijna twintig jaar hadden de Australiërs en hun familie de hoop op een diplomatieke oplossing zo goed als opgegeven. Maar dit weekend zaten de vijf mannen na maandenlange onderhandelingen op een lijnvlucht naar Darwin.

Daar werden ze niet onthaald door familie, vrienden of journalisten, maar regelrecht naar een tijdelijke opvang gebracht. Een bewuste keuze van de Australische premier Anthony Albanese, die persoonlijk hard heeft gelobbyd voor hun overbrenging naar Australië. De terugkeer van de Australiërs is niet uitbundig gevierd uit respect voor de Indonesische regeringsleider Prabowo Subianto. Albanese bedankte de president voor zijn „blijk van mededogen”.

Dat de vijf zullen vrijkomen, staat niet meer ter discussie. De Indonesische minister van immigratie en het gevangeniswezen Yusril Ihza Mahendra zei eind november in The Jakarta Post nog de gedetineerden over te brengen naar hun land zodat „ze daar hun straf kunnen volbrengen”. Maar hij voegde er direct aan toe het te zullen „respecteren” als het land hun „amnestie wil verlenen.”

Matthew Norman, Michael Czugaj, Scott Rush, Martin Stephens and Si-Yi Chen waren tussen de 18 en 28 jaar oud toen ze werden opgepakt op het Indonesische eiland Bali voor het smokkelen van ruim acht kilo heroïne. Pijnlijk detail was dat de vader van één van de verdachten de Australische politie tipte omdat hij wilde voorkomen dat zijn zoon met drugs vanuit Indonesië naar Australie zou reizen. De Australische politie voorkwam dat niet maar informeerde de Indonesische autoriteiten, waarna de verdachten met de harddrugs werden aangehouden toen ze probeerden die Indonesië uit te smokkelen.

Bijna de helft van hun leven hebben ze daarvoor vastgezeten in een Indonesische gevangenis. Ze zijn de vijf overgebleven leden van de beruchte ‘Bali Nine’. De twee leiders van de groep kregen de doodstraf en werden in 2015 geëxecuteerd. De enige vrouw werd in 2018 vrijgelaten, een ander stierf tijdens zijn gevangenschap aan kanker.

Ambassadeur teruggetrokken

De executie van de twee mannen die gezien werden als leiders van de groep, zorgde destijds voor grote diplomatieke spanningen tussen Indonesië en Australië. Toenmalig premier Abbott eiste van de toen net aangetreden president Joko Widodo dat hij de veroordeelde drugscriminelen vrij liet, maar zijn agressieve houding had een tegengesteld effect. Uit protest haalde Australië zijn ambassadeur terug. Slechts vijf weken later zat hij weer op zijn plek in Jakarta, want de relatie tussen Australië en Indonesië is van groot belang. De landen zijn belangrijke handels- en strategische partners. Onlangs tekenden ze nog een groot defensiepact.

In eigen land is Albanese veel lof toegezwaaid voor zijn diplomatieke gaven die zouden hebben geleid tot vrijlating van de overgebleven leden van de ‘Bali Nine’. Hij kan dit succes goed gebruiken in de aanloop naar federale verkiezingen volgend jaar. Eerder kwamen dankzij zijn volhardend gelobby de Australisch-Chinese journaliste Cheng Lei en Wikileaks-oprichter Julian Assange vrij. Ook toen wachtte Albanese hen niet op het vliegveld op, om zijn collega’s niet voor het hoofd te stoten.

Prabowo’s imago

Maar de deal zegt vooral veel over de nieuwe Indonesische president Prabowo Subianto. Die lijkt een nieuwe diplomatieke koers te varen. Dat is alleen al te zien aan het feit dat hij tussen zijn verkiezing en installatie als president al 21 landen bezocht. Zijn voorganger Jokowi bezocht tijdens zijn twee termijnen als president slechts een handvol andere landen. Waar zijn voorganger Widodo niet gevoelig was voor de druk uit Australië, heeft Subianto binnen twee maanden na zijn aantreden de resterende ‘Bali Nine’-leden vrijgelaten. Daar blijft het niet bij. Ook een Fillippijnse vrouw die is veroordeeld wegens drugssmokkel wordt, vermoedelijk dinsdag, op het vliegtuig gezet naar haar thuisland. Met Frankrijk lopen onderhandelingen over een Franse gedetineerde.

Volgens politiek commentator Laura Hood van online platform The Conversation probeert Prabowo internationaal een vriendelijk gezicht te laten zien in de hoop dat zijn duistere verleden in het Indonesische leger wordt vergeten. In de jaren tachtig gaf hij in Oost-Timor leiding aan verschillende aanvallen waarbij honderden burgers gemarteld werden en verkracht. In de jaren 90 was hij volgens mensenrechtenorganisaties als legerleider in West-Papoa betrokken bij burgerdoden. Het precieze aandeel van Prabowo daarin is nooit bekend geworden. Ook werd hij verdacht van betrokkenheid bij de ontvoering en marteling van zeker 23 anti-Soeharto-activisten tussen 1996 en 1998. Dertien van de ontvoerde activisten zijn nooit meer opgedoken.

Gevangenissen overvol

Prabowo werkt met de overbrenging van deze high-profile gevangenen niet alleen aan zijn diplomatieke relaties, maar ook aan een binnenlands probleem. De gevangenissen in Indonesië zitten onder meer door de zware bestraffing van ook lichtere drugsdelicten overvol, met onrust, brandstichting en ontsnappingen tot gevolg. Zaterdag werd bekend dat hij maar liefst 44.000 gevangenen gratie gaat verlenen. In totaal komt daarmee zo’n 30 procent van het totaal aantal gevangenen vrij. Hun vrijlating wordt algemeen gezien als een noodgreep om de gevangenissen te ontlasten.

Lees ook

Achter Prabowo’s vriendelijke gezicht schuilt een geharde autocraat

De gevangenen die gratie krijgen, zijn onder meer veroordeeld voor smaad of haatzaaierij. Onder de groep bevinden zich ook veel drugsdelinquenten. Het opvallendst is de vrijlating van achttien activisten uit Papoea. Papoea kwam in 1969 onder Indonesisch bestuur na een controversieel referendum, gesteund door de VN. Een groot deel van de bevolking streeft nog altijd naar onafhankelijkheid, maar de Indonesische regering is nooit van plan geweest ze dat te geven. Justitieminister Andi omschreef hun gratieverlening bij de bekendmaking als een „onderdeel van de poging om verzoening te bewerkstelligen” met de bewoners van West- Papoea. Maar hoe volledig hun vrijlating zal zijn, is ongewis, omdat Prabowo heeft voorgesteld dat degenen die gratie ontvangen en „nog in een productieve leeftijd zijn”, betrokken zullen worden bij „de productie van voedsel” of „deelnemen aan de militaire reserve”, aldus Andi tegen Indonesische media.