De VVD-motie over Nederlanders met een migratie-achtergrond toont nieuwe harde lijn, maar is ook intern omstreden

Tientallen moties joeg de Tweede Kamer er afgelopen dinsdag doorheen tijdens de wekelijkse stemmingen. Maar vooral één bleef hangen: een aangenomen motie van Tweede Kamerlid Bente Becker (VVD). Zij wil, gesteund door een ruime meerderheid, dat de overheid „culturele en religieuze normen en waarden van Nederlanders met een migratieachtergrond” bijhoudt.

Op sociale media, in talkshows én in de Tweede Kamer maakte de tekst van deze motie veel emoties los. Kamerlid Mpanzu Bamenga (D66) noemt de motie „racisme”. Zijn collega Esmah Lahlah (GroenLinks-PvdA) schrijft op Joop.nl: „Als we eenmaal accepteren dat een deel van onze bevolking een tweederangs status krijgt, waar trekken we dan de grens? Wat blijft er dan nog over van onze rechtsstaat?” Wetenschapper Miko Flohr (Universiteit Leiden), wiens familie een migratieachtergrond heeft, schrijft op zijn blog: „Wij hebben er recht op niet door de staat tot ‘anders’ gemaakt te worden – er is al genoeg bias, marginalisatie en alledaags racisme in ons leven. Wij zijn jullie landgenoten, jullie buren, jullie collega’s. Laat ons verdikkeme met rust.”

Bente Becker zelf reageerde met een filmpje op de commotie. Ze was „een beetje cynisch en heel verdrietig” over de suggestie dat de VVD mensen met een migratieachtergrond „wil gaan volgen, in een register wil gaan zetten, alsof het een racistisch voorstel is”. Ze wilde alleen „op basis van feiten” de discussie over integratie voeren.

De motie illustreert de harde lijn die de VVD de laatste maanden kiest over integratie. Naar aanleiding van de rellen in Amsterdam, vorige maand, noemde VVD-leider Dilan Yesilgöz de integratie „mislukt”. Maar Beckers motie laat ook iets anders zien: de liberale partij heeft niet alleen kritiek op migratie en integratie, maar richt zich ook steeds meer op religie. Zoals Becker „religieuze normen en waarden” wil laten monitoren, zo wil Yesilgöz af van „controlerende” religieuze invloed op het openbare leven.

Een paar weken geleden zei Yesilgöz in een lezing in Amsterdam dat het „heel gevaarlijk wordt” als geloof „een georganiseerd karakter krijgt, of zelfs een politiek karakter zoals het islamisme”. Ze richtte zich voornamelijk, maar niet uitsluitend op de islam. Ze wil de discussie opnieuw voeren over Grondwetsartikel 23, dat de vrijheid van onderwijs garandeert, en daarmee de stichting van christelijke en islamitische scholen.

Seculiere partij?

Hiermee raakt Yesilgöz een gevoelige kwestie, ook in haar eigen partij. Aan de ene kant is de VVD is een strikt seculiere partij. In het Liberaal Manifest uit 2005, Om de Vrijheid, staat dat „zingeving en bezieling geen staatstaken zijn”, en dat een tolerante samenleving alleen kan bestaan als hard wordt opgetreden tegen „haatzaaiing en geweld of aansporing daartoe in kerken of moskeeën, op scholen en in de media”. Tegelijkertijd: de VVD noemde in het Beginselprogramma van 2008 „de joods-christelijke traditie” nog een „grondslag voor onze nationale identiteit”.

Het is héél liberaal om te twijfelen aan het belang van religie in het openbare leven, zegt de 79-jarige oud-staatssecretaris Dick Dees. „Maar het is helemáál niet liberaal om uitingen van religie te willen verbieden.” Dees riep onlangs in NRC op tot een nieuw Liberaal Manifest. Dat komt er ook, onder leiding van burgemeester Nanning Mol van Laren, zo werd op het partijcongres in november afgesproken. Een nieuw manifest is nodig, vindt Dees, omdat het interne debat in de partij de laatste jaren is uitgedoofd, en de VVD „een festivalpartij” is geworden.

We mogen scholen, politieke partijen of organisaties op levensbeschouwelijke grond hun bestaansrecht niet ontnemen

Dick Dees trekt op met een groepje kritische VVD’ers, onder wie oud-ministers Ed Nijpels en Johan Remkes.

Dees is zeer kritisch op de koerswijziging over religie onder Yesilgöz, zegt hij. „Ten eerste omdat het onverstandig is aan de vrijheid van onderwijs te morrelen. In de VVD laait die discussie soms weer op, met felle voor- en tegenstanders. Maar een rondje googelen leert me dat de meeste islamitische scholen prima inspectierapporten halen. Daarbij: liberalen zijn van oudsher voor strenge scheiding tussen kerk en staat, ik ook. Maar we mogen scholen, politieke partijen of organisaties op levensbeschouwelijke grond hun bestaansrecht niet ontnemen.”

Twee stromingen

In de VVD voeren twee stromingen een permanente strijd. Grofweg gaat het tussen meer traditionele liberalen, onder wie Dees, die sterk geloven in de rechtsstaat en individuele vrijheid. Daar tegenover staat een conservatief-liberale vleugel, die de nadruk legt op kritiek op de islam, strenger straffen. De eerste vleugel heeft het moeilijk in de VVD, zeker sinds ze met de radicaal-rechtse PVV zijn gaan regeren.

De woorden van Yesilgöz en de motie van Becker passen veel meer in de tweede, meer conservatieve stroming. Daarmee breekt ze met de jaren onder leiding van Mark Rutte (2006-2023), maar nieuw is het geluid zeker niet. In 2003 pleitten de (toen nog VVD-Kamerleden) Geert Wilders en Ayaan Hirsi Ali in NRC voor een „liberale jihad” tegen islamitisch fundamentalisme. Rita Verdonk won met een soortgelijk geluid in 2006 bijna de lijsttrekkersverkiezingen. En toenmalig fractievoorzitter Klaas Dijkhoff, die nooit wordt gerekend tot de conservatieve vleugel, bepleitte in 2019 een beperking van Artikel 23.

Margretha du Carmo Krabbe is voorzitter van het netwerk van VVD’ers dat over migratie en integratie praat. Ze steunt de motie van Bente Becker en de woorden van Dilan Yesilgöz, zegt ze. „Het is juist goed dat we dingen durven te benoemen. Juist zo’n motie kan voor feiten en data zorgen, in plaats van onderbuikgevoelens.”

Drie jaar geleden werd Du Carmo Krabbe, zelf opgevoed door haar Portugese oma, actief lid van de VVD. „Zij voelde geen aansluiting in de maatschappij, sprak de taal slecht, had streng katholieke overtuigingen en kreeg een steeds grotere aversie tegen Nederland. De afkeer werd zo groot dat ze zichzelf afzonderde van de samenleving. Zo heeft ze zich nooit kunnen ontplooien.”

De les die Margretha du Carmo Krabbe daaruit leerde, was: „Hoe groter de afstand tussen de normen en waarden van thuis en de samenleving zijn, des te lastiger is het voor jongeren om een eigen identiteit te ontwikkelen. Jonge mensen zijn loyaal naar thuis, en houden sneller vast aan wat ze thuis horen. Iedereen mag eigen overtuigingen hebben. Maar de basis van onze samenleving is dat we verdraagzaam zijn. Als je met jouw ideeën bewust de vrijheid van een ander beperkt, dat moeten we daar de discussie over kunnen voeren. Ook dat hoort in een liberale samenleving.”

Liberalisme en religie

Is het liberalisme, dat voortkomt uit de achttiende-eeuwse Verlichting, per definitie strijdig met religie? Zeker niet, zegt Joost Röselaers, vrijzinnig predikant. „In de Koran en de Bijbel wemelt het van de verhalen die gaan over vrijheid.” Röselaers noemt zichzelf liberaal, is lid van D66, en publiceert veel over de relatie tussen liberalisme en religie. Hij zegt: „Er is een directe lijn tussen de brieven van Paulus in het Nieuwe Testament naar de Verlichting, en naar het liberalisme. Paulus dacht als een liberaal. Hij zag de mens als individu, zei dat allen één zijn in Christus.”

Liberalen weten zich nooit echt raad als het over religie gaat, zegt Röselaers. „Ik ben 44, de mensen die ouder zijn dan ik hebben een beetje anti-gevoelens. Ze denken dat het iets van vroeger is. Terwijl de mensen die jonger zijn niet weten wat het is. Het was daarom op zich positief dat Yesilgöz de discussie over religie weer begon. Ze was alleen heel negatief. Op de Wallen in Amsterdam vind je bijvoorbeeld talloze christelijke organisaties die heel goed werk doen.”

Röselaers zegt dat de VVD „een vreemde tegenstelling” creëert tussen religie en liberalisme. „Voor mij is het Bijbelse verhaal een zoektocht naar vrijheid. Mozes, Abraham, Jezus gingen allemaal op zoek naar bevrijding. Die waarden zou de VVD moeten uitdragen. Ik heb een zwak voor de VVD als liberale partij, maar vind het jammer dat hun verhaal blijft steken in streng repressief beleid en doorgeschoten marktdenken. Het is jammer dat ze zich niet door de ideeën van de Bijbel en de Verlichting laten voeden. Het is opportunistisch liberalisme geworden.”