Grenzen aan de grenzeloze vriendschap tussen Xi en Poetin

Vlak voor het begin van de Oekraïne-oorlog verklaarden de presidenten van China en Rusland dat hun partnerschap geen grenzen kende. In elke ontmoeting daarna verzekerden Xi Jinping en Vladimir Poetin dat hun relaties nog warmer waren geworden.

De koele feiten spreken een andere taal. Het ongeleide projectiel dat binnenkort opnieuw de koers van het Witte Huis zal bepalen, wil de twee verder uiteenjagen. Wees niet verbaasd als Xi te midden van de mondiale turbulenties de vriendschap opzegt.

China en Rusland hebben geen formeel bondgenootschap, maar ze doen op militair, economisch en diplomatiek gebied veel samen. Die innige samenwerking gaat volgens de Chinese premier Li Qiang de eigen belangen ver te boven. „Ze draagt bij”, zei hij deze zomer na een gesprek met Poetin, „aan vrede, stabiliteit en voorspoed in de regio en de wereld.” In westerse oren cynische taal, in Chinese en Russische niet. Volgens Beijing en Moskou zal de autocratische wereldorde die zij nastreven immers een eind maken aan de wanorde en de oorlogen waarin de wereld is gestort onder Amerikaanse hegemonie.

Behalve door gedeelde geopolitieke belangen zijn Chinezen en Russen tot elkaar gebracht dankzij de westerse economische boycot van Rusland na de invasie in Oekraïne. Poetin raakte het daardoor ontstane olie-overschot gemakkelijk kwijt – zij het tegen grote kortingen – aan China, ’s werelds grootste olieconsument, en aan India, de op twee na grootste. Westerse producten verdwenen van de Russische markt, maar Xi Jinping was graag bereid de schappen te vullen met Chinese spullen en de autoshowrooms met Chinese modellen.

Poetin heeft het vooral aan China’s pro-Russische ‘neutraliteit’ in de Oekraïne-oorlog te danken dat hij in zijn confrontatie met het Westen niet alleen staat. Allemaal win-win, lijkt het. Haast een idylle, die vriendschap zonder grenzen.

Bekoelde liefde

Historisch zijn China en Rusland helemaal geen vrienden, integendeel. In de negentiende eeuw was Rusland een van de grootmachten die het verzwakte China een ‘ongelijk verdrag’ opdrongen. De Chinese keizer raakte grote stukken land in Mantsjoerije kwijt aan de tsaar. Later omhelsden beide landen het communisme, maar tussen de kameraden Mao en Stalin was geen liefde verloren, en Stalins opvolger Chroesjtsjov was volgens Mao een revisionistische verrader. De spanningen escaleerden tot een grensoorlog en bijna tot een kernoorlog. De Amerikanen grepen hun kans en verbonden zich met Beijing tegen Moskou. Dat was de aanzet tot China’s razende opkomst, het einde van de Koude Oorlog en de ondergang van de Sovjet-Unie.

Dit laatste is voor zowel Poetin als Xi de grootste ramp van de twintigste eeuw. Als je, zoals de Chinese leider, het communisme beschouwt als een superieur systeem, dan voel je de instorting daarvan als een catastrofe. Sinds de val van het communisme in de Sovjet-Unie wordt Xi geobsedeerd door de gedachte dat in China hetzelfde zal gebeuren. Wat hem aan Poetin bindt, is de afkeer van de Amerikaanse wereldhegemonie, en de organisaties die deze suprematie stutten, te beginnen met de NAVO. Vandaar de Chinese steun aan Rusland in de Oekraïne-oorlog, niet alleen verbaal, economisch en diplomatiek, maar ook met de levering van materiaal met militaire toepassingen.

We kunnen ervan uitgaan dat Xi niet al zijn kaarten op Poetin zet

Dit conflict biedt Xi grote voordelen. De wapens die het Pentagon aan Oekraïne levert, kan het immers niet inzetten tegen China (wat overigens ook geldt voor de Amerikaanse wapenleveranties aan Israël). Daar komt nog bij dat de Oekraïne-oorlog Rusland politiek en economisch steeds afhankelijker maakt van China.

Bedreiging voor Europa

Xi is niet gecharmeerd van Poetins nucleaire dreigementen en nog minder van de berichten over de mogelijke plaatsing van Amerikaanse kernwapens. Ook schijnt hij niet te spreken over de Russisch-Noord-Koreaanse militaire alliantie, die buiten hem om is gegaan, en over de levering door Kim Jong-un van ballistische raketten, granaten en soldaten aan Rusland. Met die leveringen heeft voor het eerst een Aziatisch land zich openlijk in een oorlog in Europa gemengd en is de Oekraïne-oorlog een wereldconflict geworden. Overigens is China het regime in Pyongyang voorgegaan met steelse militaire leveranties aan Rusland, die Poetins raketten- en drone-arsenalen wellicht beslissend hebben aangevuld.

Als Poetin de oorlog wint, zal ook Xi winnen; als Poetin verliest, zal ook Xi verliezen. Maar zover zal de Chinese leider het niet laten komen. Nu al neemt hij grote risico’s met zijn Oekraïne-bemoeienis. De vijandschap van Washington heeft hij al, en die zal onder president Trump alleen maar groeien. Maar nu tekent zich ook een breuk af met de EU. China is lang door Europa economisch vertroeteld; tegenwoordig wordt het gezien als een bedreiging voor de veiligheid, niet alleen op economisch maar ook op militair en geopolitiek gebied. De Chinese rol in de Oekraïne-oorlog heeft die bedreiging nog groter gemaakt.

China probeert de Europeanen te laten geloven dat ze in hun eigen belang moeten samenwerken met de Volksrepubliek, om gezamenlijk sterker te staan tegen de woeste MAGA-maatregelen die Donald Trump in petto heeft. Moet de EU kiezen tussen de pest en de cholera? Moet ze vertrouwen op Trumps belofte dat hij in 24 uur een eind zal maken aan de Oekraïne-oorlog? Wil Trump Rusland en China uit elkaar drijven? Vrede sluiten met Poetin om daarna ongestoord Xi een toontje lager te laten zingen? Het antwoord op deze en alle andere vragen over wat er gaat gebeuren, kunnen we eenvoudig beantwoorden: we weten het domweg niet.

Vazalstaat van China

En Xi weet het ook niet. We mogen echter veilig aannemen dat hij niet al zijn kaarten op Poetin wil zetten. Als hij besluit afstand te nemen van Rusland, is het een koud kunstje om allerlei geschillen te laten ontwaken uit hun sluimering. Bijvoorbeeld Xi’s onvrede over Ruslands nauwe banden met China’s oude vijand Vietnam, dat zich verzet tegen de Chinese claim op bijna de hele Zuid-Chinese Zee. Of Poetins onvrede over China’s almaar groeiende greep op de voormalige Sovjetlanden in Centraal-Azië, die Rusland nog altijd tot zijn invloedssfeer rekent. Poetin zal überhaupt niet blij zijn dat Rusland begint te lijken op een vazalstaat van China.

In China worden kritische beschouwingen over de Chinese betrokkenheid bij de Oekraïne-oorlog en over de relaties met Rusland niet meer onderworpen aan censuur. Er klinken stemmen om zich niet neer te leggen bij het grote gebiedsverlies in de negentiende eeuw in wat nu het Russische Verre Oosten heet, waar steeds meer Chinezen en steeds minder Russen wonen. Op de jongste officiële kaart van China staat een gebied aangegeven als Chinees dat bij verdrag was toegewezen aan Rusland. Vladivostok wordt weer aangegeven met de oude Chinese naam. En over de grenzeloze vriendschap van weleer wordt in China niet meer gesproken.

Lees ook

Trump zal ons niet vriendelijk vragen China buiten de deur te houden