Het is een populaire mythe dat de EU bij elke crisis als vanzelf in beweging komt

‘Heb gerust een beetje meer vertrouwen in Europa” bepleitte de onovertroffen Caroline de Gruyter in haar column (4/1). Inderdaad hoeven we de Europese Unie niet bij elk zuchtje tegenwind af te schrijven. Maar vertrouwen is niet hetzelfde als de ogen sluiten voor de werkelijkheid en hopen op een wonder.

Het is een populaire mythe dat de EU bij elke crisis als vanzelf in beweging komt. Er zijn inderdaad flinke stappen gezet in de afgelopen jaren, maar te vaak is het veel geschreeuw en weinig wol. De financiële crisis van vijftien jaar geleden, weet u nog? Europa ging de bankenunie opzetten, zodat het nooit meer kon misgaan. Welnu, die bankenunie staat anno 2025 nog steeds in de steigers.

Reactie op covid? Het werd chaos terwijl elke lidstaat zijn eigen plan trok. Steun aan Oekraïne? Te langzaam, te weinig. Sancties tegen Poetin? Vol achterdeurtjes en een belabberde handhaving. Antwoord op Trump II? Regeringsleiders buitelen over elkaar heen om zijn ring te kussen, liever dan een krachtig en zelfbewust Europa te bouwen. Antwoord op Musk? Geen. Alle glimmende nieuwe wettelijke instrumenten blijven ongebruikt in de kast liggen.

Niet alleen de besluitvorming stokt, ook – en ernstiger – de uitvoering en handhaving ervan. De Europese Commissie is de hoedster van de verdragen en is verantwoordelijk voor de handhaving van de wetten. Maar die handhaving is al twee decennia in vrije val. De Europese Commissie is van onafhankelijke instelling verworden tot slippendrager van de regeringsleiders, en wil hen vooral niet lastig vallen met inbreukprocedures en rechtszaken als lidstaten zich niet aan de wet houden. Ook een groeiend aantal uitspraken van het Europese Hof van Justitie en het Europese Hof voor de Rechten van de Mens wordt systematisch genegeerd. De Commissie steekt er geen vinger naar uit, ook al is het haar taak.

De Europese Raad van Regeringsleiders heeft de feitelijke almacht in de EU. Van de 27 regeringsleiders is het merendeel een schurk, autocraat, extreemrechts, politiek vleugellam, of openlijke spreekbuis van Poetin, Trump en Musk. Enkel een paar kleine lidstaten zijn stabiel en degelijk. Het is een raadsel waarom we enig serieus politiek leiderschap voor Europa verwachten van uitgerekend deze club.

Geconditioneerd

De Gruyter heeft gelijk dat de meeste mensen nauwelijks informatie krijgen over hoe de EU in elkaar steekt. Burgers zijn door de nationale politiek decennialang geconditioneerd om te denken dat die kennis niet nodig is. Maar wie niet weet hoe het zit, kan niet verder kijken dan de oppervlakte. Terwijl de houtrot in de EU in de fundering zit. De bestuurlijke inrichting van de EU is volstrekt ongeschikt voor de wereld van vandaag, en leidt tot verlamming, het omzeilen van wetten en verdragen, en de facto desintegratie van de EU.

Er wordt meestal met de ogen gerold of gegaapt als je begint over bestuurlijke hervorming van Europa. Dat is vreemd. In Nederland is er permanent debat over de bestuurlijke inrichting van het land. Het is heel gezond om steeds het functioneren van de democratie onder de loep te nemen en te versterken.

Waarom dan niet voor Europa? Het huidige Verdrag werd geschreven voor de wereld van ruim twintig jaar geleden. We hebben een sterk en democratisch Europa keihard nodig. Maar er heerst een oorverdovende stilte in het publieke debat. We mogen zeker vertrouwen hebben in ons eigen vermogen als Europeanen om grootse dingen tot stand te brengen. Maar dan wel door in actie te komen en Europa stormvast te maken.