Historica Virginia Nicholson: ‘Body positivity is geweldig, maar nog steeds erg gericht op het lichaam’

„Ik heb een haat-liefdeverhouding met uiterlijk, zeker met mijn eigen uiterlijk. Zoals veel vrouwen kan ik gestrest zijn over mijn haar, mijn benen, allerlei lichaamsdelen. Tegelijk ben ik dol op winkelen, me mooi aankleden, sieraden, make-up. Schoonheid geeft zo veel plezier, zo veel vreugde. Al op mijn vierde bladerde ik met mijn moeder door de Vogue. Ik was dol op sprookjes, en de fotomodellen waren voor mij eigentijdse feeën. Een onbereikbaar ideaal. Zoals je nooit een prinses of een fee zou kunnen zijn, zo kon je ook nooit een Vogue-model zijn. Je kon het wel proberen, en je kon het spelen. Wij hadden thuis een verrukkelijke verkleedla, vol vreemde, zelfgemaakte en in rommelwinkels gekochte kledingstukken. Ik vond het heerlijk om die aan te doen en me op te maken, een ander iemand te worden.

Er is niets mis mee om te willen stralen als Assepoester op een feest. Ik bedoel: wat is er mooier dan uit je vieze keuken vol spinnen te worden geplukt, een baljurk aan te krijgen, meegenomen te worden in een koets en te dansen met de prins? Dat is toch de ultieme fantasie? Misschien is het een slechte fantasie, een anti-feministische, maar hij zit diep verankerd in onze psyche. We willen bemind, begeerd en bewonderd worden door mannen. Mijn vader, wetenschapper en kunstenaar, maakte dingen van klei. Al zijn vrouwenfiguren hadden grote borsten en grote billen. Zijn vrouw en dochters waren allemaal lang, dun en nogal plat. Hij praatte er niet over, maar ik neem aan dat hij hield van voluptueuze vrouwen. Ik voelde me daardoor ontoereikend. Tot op de dag van vandaag houdt het me bezig hoe we als vrouwen eruitzien, hoe we er niet uitzien, hoe we ons lichaam kunnen accepteren.

Zeker in de negentiende eeuw was je als vrouw echt te koop

Voor jonge vrouwen was schoonheid eeuwenlang onderdeel van een transactie. Je biedt schoonheid aan en je krijgt er veiligheid voor terug – in de vorm van een partner. Zeker in de negentiende eeuw was je als vrouw echt te koop. Maar ook in de missverkiezingen die ik als kind op tv zag in de jaren zestig, zag je vrouwen die zichzelf verkochten. Ze zeiden: kijk hoe mooi ik ben, hou van me, bewonder me, je kan mij hebben. Er was een soort steno om hen te beschrijven, 36-24-36 [inch, ongeveer 90-60-90 centimeter], voor buste, taille, heupen. Miss World is een uitvinding van een Britse man genaamd Eric Morley. Hij zei: een schoonheidskoningin creëert zichzelf niet, ik creëer haar. Een vrouw kan eruitzien als een kameel, slap haar hebben, lelijke handen: dat maakt niet uit, dat kun je allemaal fixen. Als de maten maar kloppen. Hij werd steenrijk door Miss World.

In mijn boek All the Rage, over schoonheid tussen 1860 en 1960, volg ik de vrouwenemancipatie – van de vroege feministische beweging halverwege de negentiende eeuw, via de suffragettes, naar de tijd dat alle vrouwen mochten stemmen en fatsoenlijke banen buitenshuis mochten vervullen. Gaandeweg waren ze verlost van het korset. Maar ondanks alle nieuwe vrijheden is de schoonheidsstress voor vrouwen nooit verdwenen. Na de Eerste Wereldoorlog kwam er een nieuwe mode van rechte, comfortabele jurken tot de knie. Die zaten lekker, maar betekenden dat je je zorgen moest gaan maken over je benen. Blote benen waren niet acceptabel dus je moest mooie kousen dragen, die konden verraden dat je harige benen had, dus je moest epileren. De nieuwe jurken waren niet voordelig voor weelderige lijven. Vrouwen gingen elastische verbanden omdoen om hun borsten platter te maken. Ze gingen denken aan diëten, gewicht verliezen. Er kwam een enorme verschuiving in lichaamsvorm. Het werd wenselijk om dun te zijn.

Een korset was gemaakt van metaal en walvisbaleinen. Het was oncomfortabel omdat het strak zat, maar het enige wat het deed was het herverdelen van vet. Het trok je middel in en drukte het vet naar boven of beneden. Als je het korset ’s avonds uittrok, floepte alles weer op zijn plek. Wie nu de vorm van haar lichaam wil veranderen kan een dieet volgen, wat schadelijk kan zijn voor de gezondheid, of in zichzelf laten snijden. Bij de cosmetisch chirurg worden stukjes van ons lichaam afgehaald, zoals vet tijdens een liposuctie, of aan ons lichaam toegevoegd, zoals siliconen implantaten. Er is een groot verschil tussen je korset uitdoen en weten dat je lichaam nog steeds intact is, jou toebehoort, en iemand vragen om in je lichaam te snijden. Dat is onomkeerbaar. Als je je billen vergroot om eruit te zien als Kim Kardashian, of je gezicht verandert zodat je rimpels verdwijnen, trap je in een mythe over hoe een vrouw eruit zou moeten zien.

Maar het is ingewikkeld. Bij de research voor mijn boek stuitte ik op Suzanne Noël, de eerste vrouwelijke plastisch chirurg. Zij bedacht in de jaren twintig dat ze vrouwen kon helpen er jonger uit te zien en zag dat als een uitgesproken feministische daad. Er waren veel vooroordelen tegen oudere vrouwen, ze werden ontslagen, hadden geen geld om van te leven. Ik ben altijd blij met zulke verhalen. Niets is zo eenvoudig als je denkt. Je wordt elke keer verrast, je moet je ideeën altijd weer bijstellen.

Met body neutrality bedoelt Generatie Z: laten we onze lichamen vergeten en ons concentreren op wie we zijn

Mijn indruk is dat mannen vaker dan vroeger make-up gebruiken en schoonheidsbehandelingen ondergaan. Wanneer je als man bang bent dat je te klein bent, kun je zelfs je benen laten verlengen. Heel pijnlijk, ik heb er verslagen van gelezen. Het enige positieve eraan vind ik dat mannen misschien eindelijk gaan begrijpen hoe moeilijk het is voor vrouwen: dat nooit eindigende gevoel van ontoereikendheid, competitie, onzekerheid. Je zorgen maken over je lichaam is een groot ding. Het is tragisch voor meisjes en jonge vrouwen.

Ik ben gefascineerd door de relatie tussen uiterlijk en technologie. Midden negentiende eeuw werd fotografie mainstream, in veel steden kwamen fotostudiootjes. Je kreeg het fenomeen carte de visite: een visitekaartje met een klein fotootje van jezelf erop dat je bij iemand door de brievenbus deed en waarmee je zei: hallo, hier ben ik. In wezen niets anders dan een selfie posten op Instagram. Rond de eeuwwisseling kwam film, met de mogelijkheid het gezicht van een vrouw twee meter hoog op een muur te projecteren. Film verhoogde de ambitie. Je wilde eruitzien als Mary Pickford, een filmster die Blondilocks genoemd werd omdat ze van die mooie krulletjes had. Ze verdiende 500.000 dollar per jaar in 1915, voor die tijd gigantisch, ze was een soort Taylor Swift. Mensen raakten geobsedeerd door beroemdheden, het begin van celebritycultuur waarin we nog steeds leven. Sociale media hebben niets wezenlijks veranderd. Instagram, Facebook: nog steeds kleurenfilms die tegen ons praten.

Body positivity is geweldig. Het zegt: kijk, ik ben dik, vlekkerig, wat dan ook en ik ben blij met wie ik ben. Maar het is nog steeds erg gericht op het lichaam, niet op de persoon. Je hebt nu de body-neutrality-campagne van Generatie Z waarin wordt gezegd: laten we onze lichamen vergeten en ons concentreren op wie we zijn – onze creativiteit, familie, vrienden, pleziertjes, ons vermogen, hoe we de wereld beter kunnen maken. Misschien is dat haalbaar, misschien niet, het verschilt ook per individu. Mijn oudste dochter is niet bezig met vrouwelijkheid. Ze draagt wat ze leuk vindt en maakt zich nooit op. Ze zegt: ik wil niet in de val lopen dat ik elke dag make-up moet dragen. Dat begrijp ik. Zelf voel ik me beter als ik make-up op heb, maar het kost een hoop tijd en moeite. Mij helpt het om te beseffen dat het op mijn leeftijd allemaal niet zoveel meer uitmaakt. Ik wil niet dik zijn of ziek worden, dus ik probeer goed te eten en te sporten, maar ik ben meestal bezig met dingen die me meer interesseren dan dat. Ik denk dat we moeten proberen te zijn wie we zijn, en daarvan genieten.”