Hoe is het om te werken met Kerstmis? ‘De druk is hoog, de gasten moeten een perfecte avond hebben’

Kinderarts Anja Leebeek (59) weet nog goed hoe ze jaren geleden de gourmetpannetjes uit haar handen liet vallen en in de auto stapte. De hele familie zat klaar om aan het kerstdiner te beginnen, maar het ziekenhuis belde. Er zou een baby geboren worden met zoveel complicaties dat er een extra kinderarts nodig was. „Dan ga je gewoon”, vertelt Leebeek. „De zorg gaat door, ook tijdens Kerst.”

Het was een van de talloze keren dat Leebeek tijdens Kerst werkte. Ze werkt inmiddels 26 jaar als kinderarts bij het IJsselland Ziekenhuis in Capelle aan den IJssel. Werken tijdens de feestdagen hoort erbij in de zorg, weet ze. Haar kinderen weten niet beter dan dat ze er soms niet is. Maar deze specifieke avond heeft ze altijd onthouden. „Eerst werk je op de top van je kunnen om de baby goed op te vangen na de bevalling”, zegt ze. „Als dat eenmaal gelukt is, komt er ook wat emotie vrij, omdat je meevoelt met de familie. En eenmaal thuis waren de gourmetpannetjes inmiddels afgewassen.”

Je merkt dat iedereen op zo’n dag denkt: we’re in this together, dus we gaan er wat van maken

Hoewel veel mensen tijdens Kerst vrij zijn, gaat het werk in veel sectoren door. Miljoenen medewerkers in de zorg, logistiek, horeca, beveiliging en media zijn die dagen gewoon aan het werk. Maar bijvoorbeeld ook bij de politie en Rijkswaterstaat. In al die sectoren is in cao’s vastgelegd dat feestdagen niet altijd vrije dagen zijn. Het is niet bekend hoeveel mensen in Nederland precies werken tijdens Kerstmis.

Werkgevers zijn niet verplicht om medewerkers op feestdagen extra te betalen, zegt een woordvoerder van werkgeversvereniging AWVN. Toch ziet de AWVN dat in bijna alle gevallen bonussen worden uitbetaald voor werken tijdens feestdagen. Werkgevers bepalen zelf hoeveel ze medewerkers extra betalen, hiervoor geldt geen vast percentage.

Ketikoti

Het is altijd al zo geweest dat in veel sectoren het werk gewoon doorgaat tijdens Kerstmis. Maar de AWVN ziet de afgelopen twintig jaar wel een toename in bedrijven die blijven draaien tijdens de feestdagen: „Medewerkers van supermarkten werken tegenwoordig bijvoorbeeld ook. Vroeger waren supermarkten met Kerst nooit open, nu wel.”

De AWVN ziet dat er de laatste jaren in meer cao’s afspraken zijn opgenomen over werken tijdens officiële feestdagen. In die afspraken staat bijvoorbeeld dat werknemers ervoor kunnen kiezen tijdens Kerst te werken en die vrije dag in te zetten voor Ketikoti, de jaarlijkse viering van de afschaffing van de slavernij op 1 juli, of voor andere religieuze feestdagen, zoals het islamitische offerfeest. Naar schatting zijn er nu zeker honderd van dit soort regelingen, op een totaal van zo’n zevenhonderd cao’s. Het afgelopen jaar kwamen er negentien nieuwe afspraken bij over werken tijdens feestdagen.

In Nederland worden alleen christelijke feestdagen als Kerst en Pasen erkend als officiële feestdagen. Voor andere religieuze feestdagen moeten werknemers doorgaans zelf een vrije dag opnemen. „Het past niet meer bij de samenleving van nu, die cultureel veel diverser is, dat je verplicht vrij moet zijn tijdens Kerst, en een vakantiedag moet opnemen voor je eigen religieuze feestdag”, zegt arbeidsrechtadvocaat Jeroen Meersma. „Je kunt je afvragen of daarmee het rechtsbeginsel van gelijke behandeling niet geschonden wordt.”

Hoe is het om met Kerst te werken, als het gros van Nederland aan de kerstdis zit?

Nachtdienst op de kinderafdeling

Kinderarts Leebeek heeft dit jaar op Eerste Kerstdag een nachtdienst. Ze werkt dan van half negen ’s avonds tot negen uur de volgende ochtend. Als het rustig is, kan ze in de zogeheten piketkamer even slapen, al lukt het haar meestal niet om dan echt in slaap te vallen. Tijdens Kerst zijn op de afdeling kindergeneeskunde geen geplande afspraken, patiënten komen alleen als ze acute zorg nodig hebben. „Bijvoorbeeld kinderen die het benauwd hebben door een astma-aanval of een luchtweginfectie”, zegt Leebeek. „Of kinderen die dreigen uit te drogen door een buikgriep.”

Daarnaast zijn er kinderen opgenomen op de kinderafdeling van het ziekenhuis. Tijdens haar nachtdienst gaat Leebeek ook bij hen langs om te zien hoe het gaat. „Zeker rond de kerstdagen bekijken we extra kritisch of het voor een kind nodig is om op de afdeling te verblijven”, zegt ze. „Als een kind op kerstavond om zeven uur fit genoeg is om naar huis te gaan, dan doen we dat bij voorkeur gewoon.”

Wie in het ziekenhuis ligt, heeft daar niet voor gekozen. Dat er ook tijdens Kerst voor hen wordt gezorgd, vind ik hoopvol

Als ze tijdens Kerst werkt, gaat Leebeek altijd op een rustig moment even naar de overdekte binnenplaats van het ziekenhuis. Als je daar beneden zit, kan je door de ramen van patiëntenkamers zien waar er licht brandt. Op de binnenplaats staat een grote kerstboom met verlichting. „Overdag krioelt het daar van de mensen, maar ’s nachts is er niemand en is het stil”, zegt ze. „Dan ga ik daar een poosje zitten en laat ik op me inwerken dat daar allemaal mensen zijn, die daar niet voor hebben gekozen. Dat er ook in de nacht en tijdens Kerst voor hen wordt gezorgd, vind ik hoopvol.”

Het achtuurjournaal

Journalist Rosa Juffer (27) werkt als freelancer op de buitenlandredactie van de NOS. Daar houdt ze het nieuws bij, doet ze onderzoek en schrijft ze een deel van de teksten die de presentator van het journaal voorleest. Vorig jaar werkte ze al tijdens de kerstdagen, en dit jaar weer. Ze werkt op kerstavond en op Eerste Kerstdag aan het achtuurjournaal. „Het nieuws gaat 24 uur per dag door. We hebben dan ook bijna een 24-uurs-rooster. De vroegste dienst begint om half vijf. De laatste eindigt rond middernacht. Dat is ook zo met Kerst.”

„Ik ben liever vrij met Oud en Nieuw dan met Kerst. Ik kom niet uit een grote familie, en met alle mensen die dichtbij me staan, ga ik altijd goed om. Het is bij ons eigenlijk elke maand wel gezellig om de tafel zitten en uitgebreid koken. Dus voor mij is Kerst dan niet zo bijzonder. Maar mijn moeder heeft wel eens laten vallen dat ze het jammer vindt dat ik er niet bij ben.”

Jaarlijks geeft Juffer haar voorkeuren door aan de roostermakers van de NOS. „Die houden er rekening mee als je bijvoorbeeld zoals ik liever tijdens Kerst werkt dan met Oud en Nieuw.” Maar in principe werkt iedereen op feestdagen, zowel freelancers als redacteuren die bij de NOS in loondienst zijn. De diensten worden ieder jaar eerlijk verdeeld. Wie als freelancer tijdens Kerst werkt, krijgt een toeslag van een paar euro per uur boven op het vaste tarief.

Met Kerst werken geeft Juffer een „mooi” gevoel. De kantine heeft een speciaal kerstbuffet met een uitgebreid menu, waar de NOS wat extra geld en moeite in stopt. „Met dingen als eend, gravad lax [gemarineerde zalm] en kaasplankjes enzo.” Sommige collega’s dragen een kersttrui of nemen zoetigheid mee. „Je merkt op dat soort dagen wel dat iedereen denkt: we werken op deze dag, dus dan gaan we er ook wat van maken. We’re in this together. Zo voelt het toch een beetje als Kerst.”

Tijdens Kerst probeert de NOS er extra goed op te letten dat de uitzending niet alleen uit ‘zwaar’ nieuws bestaat, zegt Juffer. Bijvoorbeeld door ook meer luchtige items te maken. „Dit jaar heb ik in de aanloop naar Kerst een item gemaakt over een Duits gezin dat het Guinness World Record had verbroken voor de meeste versierde kerstbomen in huis.”

Vorig jaar waren er grote overstromingen in Europa en was Juffer de hele kerstperiode bezig met het slechte weer in Duitsland en Nederland. Zo’n grote nieuwsgebeurtenis zorgt er volgens Juffer wel voor dat je nog minder met Kerst bezig bent. „Er kwamen toen zulke indrukwekkende beelden binnen. Dan ga je helemaal op in dat nieuws.”

Vijfgangendiner in Den Haag

Chef-kok Sigrid Truijen Favre (32) staat op Eerste en Tweede Kerstdag het kerstmenu te koken in het Haagse restaurant De Kade. Werken tijdens Kerst is ze inmiddels gewend. „Op mijn zeventiende moest ik als leerling-kok in Frankrijk meteen op kerstavond gaan werken.”

De half Franse, half Zweedse chef-kok woont nu acht jaar in Nederland, maar heeft werkervaring over de hele wereld. „Nederlanders geven minder om Kerst dan inwoners van veel andere landen waar ik heb gewerkt”, vertelt Truijen Favre. „In Zweden zijn de meeste restaurants gewoon gesloten tijdens Kerst.” Nederlandse horecamedewerkers krijgen volgens de horeca-cao slechts een extra vrije dag op een ander moment, om te compenseren voor hun werk tijdens de feestdagen.

Voor de koks van restaurant De Kade begint hun kerstdienst om twaalf uur ’s middags en eindigt die laat in de avond. Als ze het rooster maakt, zorgt Truijen Favre ervoor dat iedereen wel één dag vrij heeft om Kerst met familie te vieren. „Ik ben half Zweeds en vanuit die achtergrond gewend om kerstavond groot te vieren, dus dan ben ik vrij. Op Eerste Kerstdag zijn twee van mijn Nederlandse collega’s vrij.”

De man van Truijen Favre werkt ook in de horeca en ook tijdens Kerst. Het paar zal elkaar dus niet veel zien. Truijen Favre: „Eerste Kerstdag kom ik laat thuis en moet ik de volgende ochtend weer werken, dus ga ik waarschijnlijk meteen naar bed. Gelukkig hebben we kerstavond om nog iets samen te kunnen vieren.”

Werken tijdens Kerst doet Truijen Favre meer dan haar, Nederlandse, personeel. „Ik heb hier geen directe familie, en Kerst is altijd heel belangrijk in ons gezin. Toen ik hoorde dat we dit jaar open zijn met Kerst moest ik wel even slikken, en zat ik daar wel even mee. De afgelopen jaren was ik altijd vrij in deze periode en kon ik naar mijn familie in Frankrijk. Ik zag er wel een beetje tegen op om mijn moeder te bellen en te vertellen dat ik er dit jaar niet bij ben. Maar goed, ik ben zwanger en heb al met de eigenaren afgesproken dat ik volgend jaar met mijn kind met Kerst naar huis mag, dus dan maak ik het dubbel goed voor mijn moeder.”

Tijdens de kerstdagen staan de koks in de keuken meer onder druk, zegt Truijen Favre. „Mensen komen hier om hun Kerst te vieren en betalen veel geld voor een menu dat vaststaat. Dan moeten we wel zorgen dat het echt perfect is. We willen niet iemands Kerst verpesten.”

Ondanks die druk probeert Truijen Favre het gezellig te maken voor haar personeel. „We koken een uitgebreide maaltijd voor het personeel om alles toch een beetje kerstachtig te maken. Ook maak ik safraanbroodjes, snoepjes en glühwein voor ons en de gasten: allemaal Zweedse kersttradities die me iets dichter bij mijn familie brengen.”