Hoeveel hindermacht heeft de rugstreeppad?

Mag ik hier eens wat retorisch opmerken over eindeloos procederen tegen bijvoorbeeld bouwplannen? Is dat ‘nu eenmaal’ de prijs van de rechtsstaat, het onbegrensde recht op toegang tot de rechter? Of kan het middel ook even erg als de kwaal zijn? Hoeveel procedures mag de burger en belanghebbende eigenlijk ‘stapelen’ voordat het vastloopt? Draait dat hoog ontwikkelde systeem van gedetailleerd belangen afwegen dan niet vanzelf vast? Namelijk tot we allemaal een ons wegen?

Op een recente vrijdagmorgen zit ik in een grote zaal van de Raad van State, voor driekwart gevuld met ambtenaren, bouwers en ecologen. Er staat omgevingsrecht op het menu, bekend om z’n taaie procedures. Onlangs mocht er van de Raad van State nog een snelweg bij Arnhem worden doorgetrokken, na zeven jaar harrewarren. Aan de tafel zitten vandaag de provincie Noord-Holland, de bouwers van de nieuwbouwwijk ‘Bloemendalerpolder’ bij Weesp en een lokale stichting ‘Flora- en Faunabescherming’. Die bestaat uit twee Weespers met een passie voor de rugstreeppad, de heikikker en diverse andere dieren. Ze stapten al vaker naar de rechter: op rechtspraak.nl scoren ze 34 uitspraken. De padden en kikkers moesten bij hun stad wijken en zijn verhuisd naar ‘compensatiegebieden’. Die zijn kleiner, begrijp ik, maar geschikter gemaakt voor flora en fauna: ruiger, ruwer, natter of droger dan de oorspronkelijke weiden.

Lees ook

Raad van State versnelt bezwaarprocedures woningbouw

Ik leer die ochtend bij: over faunaschermen, veegontheffingen, hectareboekhouding, de ratio groen/rood (natuur v. steen) en over pioniersoorten die „zeer geschikt voor opgespoten grond” zijn. Over watergangen die als ‘rust- en voortplantingsplaats’ dienen voor paddensoorten die „heel slecht zwemmen” en „moeten kunnen staan”. Ik dwaal in gedachten af naar parende kikkers in groene polders. Waarna de advocaat van de ontwikkelaars zegt dat dit de 83e procedure is in dit project en ik wakker schiet. Drieëntachtig? De staatsraad bood al excuses aan omdat het twee jaar duurde voordat de zaak op zitting kon, door personeelstekort.

Iedere stap in dit bouwproject, dat uit 2016 stamt, blijkt door de twee natuurbeschermers door de molen van bezwaar, beroep en hoger beroep te zijn getrokken. Per bezwaarschrift duurt dat 2.5 tot 3 jaar. De projectontwikkelaar schat de kosten sinds 2016 op tien miljoen euro. Aan juridische kosten, inhuur van externe kennis, tijdverlies, rente, verlate verkoopopbrengst, etcetera. Als ik een paar dagen later de advocaat van de bouwer, Hanneke Ellerman, ontmoet, noemt ze de Bloemendalerpolder juridisch „een van de best bewaakte projecten in Nederland”. Geschat tijdverlies: drie jaar.

Hoe zo’n juridisch vergrootglas werkt leer ik die ochtend. Het gaat over handhavingsverzoeken, dwangsommen en ontheffingen, waarin de stichting eerder meestal de verliezende partij was. De twee milieubeschermers uit Weesp werden in 2022 beroemd omdat ze een zeldzaam ‘procedeerverbod’ kregen van de civiele rechter. Ze moesten een beroep intrekken omdat het kansloos zou zijn en overigens de bestuursrechter niet streng genoeg. Het Gerechtshof zette er een streep door, waarna de bouwer in cassatie ging. Gaat de Hoge Raad straks wel grenzen formuleren? Centrale vraag: hoeveel rekening moeten partijen houden met bijvoorbeeld huizenkopers, wier hypotheekoffertes verlopen? En opdraaien voor alle kosten?

Advocaat Ellerman ziet een toename van dergelijke procedures. Burgers lijken de overheid en/ of de bouwer vaker dan vroeger te wantrouwen. En hebben ook minder begrip voor ‘de ander’. Het eigenbelang weegt zwaar, meer dan vroeger, denkt ze. En dat wordt versterkt door de Raad van State die sinds de Toeslagenaffaire de overheid kritischer beschouwt. Waardoor overheden en bouwers meer op hun tenen moeten lopen. De twee Weesper natuurbeschermers vindt ze „natuurlijk heel lastig”. Maar tegelijk zijn ze ook te goeder trouw, want helemaal gedreven door het natuurbelang. Wat niet meteen geldt voor de groeiende groep burgers elders in het land die in hun beroepschriften een verdienmodel zien. Een open uitnodiging aan de bouwers om hen af te kopen. Is de samenleving aan het doorslaan in het omgevingsrecht? Een „beetje wel, ja”, zegt ze. Die „idioot lange behandeltijden” van drie jaar zijn een oorzaak. Maar ook: „Mensen vinden vaak dat ze overal recht op hebben en accepteren niet makkelijk dat er dingen gebeuren die voor hen minder leuk zijn’. Waren burgers ooit inschikkelijker? „Tsja, dat zou best kunnen”.

Folkert Jensma is jurist en journalist en schrijft om de week op maandag.