Get to the choppa”, met die stoere woorden werd de Amerikaanse ambassadeur in Moskou in de nacht van 24 februari 2022 gewekt door de militair attaché. „Ga naar de heli” is een zinnetje van Arnold Schwarzenegger uit de actiefilm Predator (1987). Ambassadeur John J. Sullivan en zijn team hadden het gekozen als codewoord voor het moment dat de Russen Oekraïne zouden binnenvallen. Sullivan werd daarna door zijn bodyguards snel naar de ambassade gereden. Vanuit zijn residentie kon hij geen beveiligde gesprekken voeren. Vanaf nu zou hij op het ambassadeterrein bivakkeren, dicht bij zijn werkkamer, waar de gordijnen altijd dicht zijn om het de Russische spionnen niet te gemakkelijk te maken.
In Midnight in Moscow, dat deze zomer verscheen, doet Sullivan gedetailleerd verslag van de koortsachtige Amerikaanse pogingen om Vladimir Poetin ervan te weerhouden Oekraïne massaal aan te vallen. De Amerikaanse inlichtingendiensten waren er al in oktober 2021 van overtuigd dat Moskou een grootschalige inval voorbereidde. Ze wisten niet of en wanneer Poetin in de aanval zou gaan. Onder leiding van de VS probeerde het Westen Poetin vier maanden lang op andere gedachten te brengen. De beschrijving van die inspanning is het beste deel van het boek. De Russen onderhandelden eigenlijk alleen maar voor de show. Er werd veel gepraat, maar er gebeurde in essentie niets. „We boekten nauwelijks vooruitgang, maar deze keer waren de gevolgen van de mislukking catastrofaal.”
Sullivan werd benoemd door Trump en bleef onder Biden op zijn post. Met Trump had hij geen contact, met Biden des te meer. Hij is kritisch over beiden. Hij verafschuwde Trumps ‘persoonlijke diplomatie’. Trump werkte volgens het idee dat als een internationaal contact of afspraak goed was voor Trump, dat ook goed was voor de VS. Fel is Sullivan ook over de traagheid waarmee Biden zware wapens leverde. „Dat was niet de manier om een democratie te steunen die wordt aangevallen door een veel grotere, agressieve, autoritaire tegenstander.”
Sullivan is najaar 2022 uit een naargeestig Moskou vertrokken met een aantal harde lessen, die niet veel goeds voorspellen voor vredesonderhandelingen. De aanval van Oekraïne op Russisch grondgebied, deze zomer, is wel gezien als een poging Rusland richting onderhandelingstafel te bewegen. Over twee weken wil president Zelensky een vredesplan presenteren aan de Amerikaanse presidentskandidaten en er is in Kyiv wel geopperd om in november een internationale conferentie te beleggen mét Rusland. Wie Sullivan leest ziet nog niet meteen een vredesakkoord voor zich.
Moskou is niet zomaar een tegenstander, maar ziet zichzelf als een vijand van de VS, houdt Sullivan zijn Amerikaanse publiek voor. Dat leidt onherroepelijk tot de conclusie, stelt hij, dat Poetin écht denkt dat hij in Oekraïne in oorlog is met de VS en de NAVO. „Geen enkele geste van goede wil of speurtocht naar onderhandelingen kan daar verandering in brengen.” En, wellicht nog belangrijker: „De Russische regering kan op geen enkele manier vertrouwd worden.” De waarheid is voor Moskou „elk verhaal waarmee je succes kunt boeken”, schrijft Sullivan, die er geregeld werd voorgelogen.
Met een vijand voor wie feiten niet gelden en wiens woord niets waard is, kun je moeilijk afspraken maken. Wat te doen? Sullivans advies: je kunt eigenlijk niet anders dan Rusland een moderne vorm van containment opleggen, vergelijkbaar met de manier waarop de VS de Sovjet-Unie tijdens de Koude Oorlog in bedwang probeerden te houden. In zijn aanbevelingen leunt Sullivan dan ook sterk op het werk van een illustere voorganger: George F. Kennan, de architect van containment-politiek.
De eerste stap in die nieuwe containment is steun voor Oekraïne, net zo lang als Oekraïne bereid is oorlog te voeren. Maar de uitdaging is veel groter dan Oekraïne alleen. De VS moeten zich instellen op een langdurige machtsstrijd. Poetin, stelt Sullivan, ziet het conflict als een strijd tussen beschavingen. Daarom gaat het niet alleen om een militaire krachtmeting, maar om een opgave voor de hele samenleving, een vitale én democratische samenleving.
Het is alleen al uit dat oogpunt te hopen dat de Amerikanen in november een Democraat naar het Witte Huis sturen. Wat voor de VS geldt, geldt natuurlijk ook voor Europa: steun Kyiv en wees zuinig op de parlementaire democratie. Ook Den Haag en Thüringen spelen een rol in dat grotere gevecht.
Redacteur geopolitiek Michel Kerres schrijft hier om de week over de kantelende wereldorde.