In Syrië staan zelfs handlangers van het regime nu te dringen om trouw te zweren aan de revolutie

Bashar al-Assad, de beul van Syrië, is ten val gebracht. Syrische rebellen hebben zondag de hoofdstad Damascus ingenomen en Assad is het land ontvlucht. Een elf dagen durend bliksemoffensief onder leiding van de islamistische rebellengroep Hayat Tahrir al-Sham lijkt het einde in te luiden van een regime dat Syrië al meer dan een halve eeuw onderdrukt.

Waar Assad naartoe vluchtte, bleef aanvankelijk onduidelijk. Zondagavond berichtten Russische staatsmedia dat de verdreven dictator was aangekomen in Moskou en dat hem daar asiel is verleend.

Intussen vieren Syriërs wereldwijd feest. Uit alle uithoeken van Syrië, zelfs vanuit de kustgebieden waar Assad historisch veel aanhang genoot, verschenen zondag beelden op sociale media van mensen die standbeelden van leden van de familie Assad omverwerpen. Ook in verschillende wereldhoofdsteden gingen Syriërs met duizenden tegelijk de straat op, gehuld in de vlag van de Syrische revolutie van 2011 waarvan de eerste stap na bijna veertien jaar eindelijk is volbracht.

Vrije verkiezingen

Zelfs handlangers van het oude regime staan nu te dringen om trouw te zweren aan de revolutie. De Syrische staatstelevisie, die tot voor kort nog deed alsof er niets aan de hand was, opende zondag met de woorden: „De overwinning van de grote Syrische revolutie en de val van het criminele Assad-regime.” De nog in september door Assad aangestelde premier Jalali zei in een videoboodschap dat hij „de hand reikt” naar de oppositie en riep op tot vrije verkiezingen.

HTS-leider Abu Mohammed al-Jolani benadrukte zondag eveneens dat hij uit is op een civiele regering en een ordentelijke machtswisseling. In een verklaring, waarin hij niet langer zijn nom de guerre Jolani maar zijn echte naam Ahmed al-Sharaa gebruikte, gaf de rebellenleider aan dat staatsinstituties voorlopig onder het gezag van premier Jalali blijven en verbood hij zijn strijders overheidsgebouwen aan te vallen.

„Dit is een overwinning voor alle Syriërs”, sprak Jolani zondagmiddag tijdens zijn overwinningstoespraak vanuit de uit de 8ste eeuw daterende Omajjadenmoskee in Damascus. De voormalige jihadist (HTS kwam voort uit Jolani’s breuk met al-Qaida) is zich ervan bewust dat veel Syriërs en de buitenwereld huiverig zijn over zijn intenties. Strategisch als hij is, benadrukte Jolani de afgelopen dagen meermaals dat hij niet uit is op wraak en dat hij de rechten van minderheden zal respecteren. Ook legde hij contact met figuren binnen het regime om alvast te onderhandelen over de transitie.

Machtswisseling

Het moet nog blijken wat er in de praktijk van Jolani’s verzoenende woorden terecht zal komen. Als er één consistente factor is in zijn ontwikkeling van jihadist tot pragmatische islamist, is het immers wel dat Jolani uit is op macht. Bovendien is de vraag in hoeverre de rebellenleider zijn strijders in het gareel kan houden. Daarbij bestaat er niet alleen een risico op wraakacties tegen handlangers van het regime, maar ook op geweld tussen rebellen onderling. Sommige van de strijdgroepen die zaterdag vanuit het zuiden en noorden als eerste Damascus binnenvielen, vochten in het verleden tegen de voorloper van HTS, het jihadistische Nusra Front.

Als er één consistente factor is in zijn ontwikkeling van jihadist tot pragmatische islamist, is het dat Jolani uit is op macht

Zoals altijd zal Syriës toekomst ook afhangen van buitenlandse machten. Assads bondgenoten Rusland en Iran hebben de dictator weliswaar laten vallen, maar behouden grote strategische belangen én een deel van de militaire infrastructuur in het land. Het valt nog te bezien hoe vreedzaam de machtswisseling zal verlopen wanneer over die belangen wordt onderhandeld – en hoe inkomend Amerikaans president Trump zich tijdens die onderhandelingen zal opstellen.

Bovendien is daar Israël, dat meteen op zondag al de neutrale ‘bufferzone’ tussen Syrië en de door Israël illegaal bezette Hoogvlakte van Golan binnenviel. Jolani’s eigen ouders werden in 1967 door Israël uit dat gebied verdreven (de naam Jolani betekent zoveel als ‘van de Golan’) en de rebellenleider draagt Israël geen warm hart toe. Hij zal nu weinig behoefte hebben aan een confrontatie, maar het moet nog blijken hoe Israël zich tot Jolani zal verhouden. Dat hangt weer in sterke mate af van wat er met Assads oude bondgenoot Hezbollah in Libanon zal gebeuren en in hoeverre Iran zich nu uit Syrië zal terugtrekken.

Temidden van al die onzekerheden stonden bij Turkse en Libanese grensovergangen zondagmiddag grote menigtes Syrische vluchtelingen te dringen om terug naar huis te gaan. Velen willen simpelweg niet langer wachten om hun in Syrië achtergebleven familie weer in de armen te sluiten.

Datzelfde geldt voor de gevangenen die dit weekend werden vrijgelaten uit Saydnaya, de beruchtste martelgevangenis van het regime. Beelden van de vrijlating laten zien hoe ver het Assad-regime bereid was te gaan om het Syrische volk te onderdrukken: tussen de vrouwen die gillend hun cellen uit komen rennen, staat een angstige peuter die hier kennelijk ook was opgesloten.

Lees ook

Bashar al-Assad: de brute dictator vol geldingsdrang die Syrië verschroeide