Kerst bij Schütz een subtiel mengsel van hoop en drama – Zielig genieten van de tearjerkers van Clean Pete

Kerst bij Schütz is geen jubel maar subtiel mengsel van hoop en drama

De Duitse componist Heinrich Schütz kon terugkijken op een lang en rijk, maar ook bewogen bestaan, toen hij als bijna tachtigjarige in 1664 zijn kerstoratorium Historia der freuden- und gnadenreichen Geburth Gottes und Marien Sohnes, Jesu Christi het licht liet zien. Prachtige titel overigens. Hoe kerstig wil je het hebben.

Johann Sebastian Bach begint zijn Weihnachtsoratorium zeven decennia later met „Jauchzet, frohlocket, auf, preiset die Tage”: juich en jubel, prijs de dagen. Bij Schütz is het koor geen spreekstalmeester maar nieuwslezer met de simpele aankondiging: „Die Geburt unsers Herren Jesu Christi, wie uns die von den Heiligen Evangelisten beschrieben wird.”

Maar gelukkig is de ene nieuwslezer de andere niet, en bij Vox Luminis hang je aan de lippen van de zangers en blazers en aan de snaren van de strijkers. Niet door nadrukkelijke jubel, maar door een fijnzinnig mengsel van hoop en drama.

Het rijke deel van Schütz’ leven bestond onder meer uit zijn twee reizen naar Italië, waar hij zich in Venetië laafde aan het genie van Giovanni Gabrieli en Claudio Monteverdi, aan de kunst de muziek uit het woord te laten opbloeien. Dat de componist op zijn oude dag in zijn kerstoratorium niet meer juichte en jubelde, zoals Bach, had vermoedelijk te maken met de gruwelijkheden van de Dertigjarige Oorlog (1618-1648), die uitbrak toen hij begin dertig was.

En uiteraard stonden de ontwikkelingen na Schütz niet stil. Bach werd precies een eeuw later geboren, en toen hij voor kerkdiensten schreef, gingen er in muziekkringen stemmen op die vonden dat een oratorium zoiets was „als een geestelijke opera, niet zo wild, maar wel net zo levendig, zo niet levendiger”. Bachs oratoria, cantates en passie worden gekleurd door de opkomst van het piëtisme, die een grotere nadruk legt op persoonlijke geloofsbeleving, op het hart.

In Schütz’ kerstoratorium heeft de gelovige met zijn of haar emoties nog geen plek. De componist neemt er genoegen mee getrouw de tekst van het verhaal te volgen: de aankomst van Jozef en Maria in Bethlehem; de verkondiging van de geboorte door de engelen aan de herders; het bezoek van de drie wijzen, eerst aan koning Herodes dan aan de stal waar Jezus zich bevindt; de vlucht naar Egypte voor de bloeddorst van Herodes, die uit angst voor een toekomstige tegenstrever alle kinderen onder de twee in en rondom de stad Bethlehem laat vermoorden; en na diens dood de terugkeer naar Nazareth. En dan breekt in het oratorium definitief het licht door.

Het Belgische Vox Luminis bestaat uit een koor waarvan zangers een geweldige eenheid vormen, maar net zo makkelijk naar voren stappen voor een solo. En het instrumentarium verrijkt hun woorden met betekenisvolle klankkleuren. Dat alle muzikale ‘krachten’ zo organisch ademen, belichaamt – naast de stukken zelf – een kerstboodschap op zich.

Joost Galema

Zielig genieten van tearjerkers met dennengeur

Door alle drukte even ‘solovliegen’, net als de kerstman. Alleen op de bank somberen. Met Kerst de stilte thuis ontvluchten in juist die drukke supermarkt. Of als oud-geliefden elkaar tóch maar even opzoeken, want het is „verdomme toch Kerst”. Het regent werkelijk eenzame kerstthema’s op het album Winternacht van zangduo Clean Pete. En het is zielig genieten.

Kerstspecialisten zou je de zussen Renée en Loes Wijnhoven van het duo Clean Pete kunnen noemen. Tussen kleinkunst en indie stromen ze over van kerstgevoel, met alle jingle bells die erbij horen. En ze blijken steeds weer in staat iets toe te voegen aan alles wat er al is aan kerstmuziek -en vermaak.

In 2019 was Gloria hun eerste sympathieke kerstplaat met naast bewerkte kerstliedjes nieuwe liedjes, opgenomen met een blinkende kerstslinger aan gastartiesten. Toen sprong ‘Thuis met Kerst’ met zanger Ruben Hein eruit: intiem, appellerend aan onze haast en drukte, de weinig aandacht voor elkaar.

En dat thema staat. Ook op de podia waar kerstrevues kwamen: vrolijke concerten vol bonte kerstchaos, met de fraai tweestemmig zingende en spelende (Renée op cello, Loes gitaar en piano) zussen centraal en een hele lading gastartiesten en muzikanten als Anne Soldaat uit de gezamenlijke stal van platenmaatschappij Excelsior. Het is humor en verleiding, een dikke portie kerstlust, blijmoedige dansjes, contactarme treurballades, sluimerende strijkers, een lekker blij koor – alles gebracht met de losse schoolse timing van een kerstuitvoering. Plus minstens één goed geschreven verzoenende kerstpreek. Inmiddels spelen ze hun vierde editie, met als bonus een absurdistisch, kerstverhaal van Spinvis met malle zijsporen.

Met zangeres Stephanie Struijk klinkt live en op Winternacht het driestemmig countrylied ‘Ja en Amen’ waarin een kerstmis zonder gezeur het hoogste goed is. En dan blijkt wel weer: niet iedereen heeft bepaald zin Kerst. Winternacht grossiert in hartbrekers en tearjerkers met dennengeur.

De liefde is behoorlijk bekoeld, of eigenlijk diep bevroren, in de mooie meerstemmige countryballad samen met Tim Knol. Er blijkt dus een ander. „Dit is de mooiste tijd van het jaar. Kon ik het maar overslaan dit jaar”. Het strijktrio met onder meer violiste Merel Vercammen dikt de tragiek nog wat extra aan.

Lieflijk verlokkend op de harpstreken van Remy van Kesteren is ‘O Kom Emmanuel’. Het was voor de hertaling van het klassieke ‘O kom, o kom Immanuël’ even zoeken naar wat er zou rijmen op ‘Emmanuel’. Het werd „Als jij het niet doet, wie doet het dan wel”. Ongewild is de verleiding in de bewerking van ‘Baby It’s Cold Outside’, een duet met Mark Lohmann. Lekker nuchter, lekker thuis in Heerhugowaard.

Maar wat een parel is Clean Pete’s duet met Robin Kester, ‘Slaap Diep, Slaap Zacht’ dat direct onder de huid gaat zitten. In de bewerking van de traditionele zestiende-eeuwse ‘Coventry Carol’ zit een gevoel van kou en onheil: de ijle meerstemmigheid, de aangezette gitaren, de tekst: „Oh als de kou ons overvalt. Hoe hou ik jou nog vast.”

Amanda Kuyper

Lees ook

Muziekprofessor: wat maakt kerstmuziek kerstmuziek?

Pop Ben Folds
Sleigher

Muzikant Ben Folds is dit jaar voor de vijfde keer gescheiden. Dat zal een pijnlijk kerstdiner worden, waar zijn licht-melancholische kerstalbum heel goed bij past. Folds kan gelukkig niet zonder humor, zie alleen al de titel van het album, en ook niet zonder zijn heerlijke pianospel. Dat mag er zijn in het sterke duet met Lindsey Kraft, maar het mooiste is het kleine, instrumentale ‘Waiting for Snow’, waarin de hamers in zijn instrument tegen kleine belletjes lijken te tikken. Je hebt er de wat Bublé-ige covers op dit album eigenlijk niet voor nodig. (Peter van der Ploeg)

Klassiek Duo Pleyel
Yuletide Treats

Een vierhandig kerstfeestje bij Duo Pleyel thuis: pianisten Richard Egarr en Alexandra Nepomnyashchaya zijn namelijk zowel muziek- als huwelijkspartners. Alles ademt hier kerstpret in huiselijke kring, met klavierbewerkingen van decemberhits als Messiah, de Notenkraker en de Blauwe Donau-wals. Gewoon een gezellige plaat vol goed gespeelde kerstgebbetjes, maar ook met de charmante, haast Debussy-achtige Weihnachtsbaum-suite van Franz Liszt erbij als leuke ontdekking. (Marnix Bilderbeek)

Klassiek Benjamin Appl, Regensburger Domspatzen & Münchner Rundfunkorchester o.l.v. Florian Helgath
The Christmas Album

Benjamin Appl viert Kerstmis bij het kinderkoor waar hij zelf ooit zijn carrière begon. Samen houden ze je een grabbelton voor van mooie liederen en zuurstokzoete kerstmiskitsch. Zelfs een verdwaalde Tiroolse dijenkletser met accordeonbegeleiding passeert de revue. Muzikaal slaagt de boel maar half; het is soms wel een beetje van dik hout zaagt men planken en Appls duwerige baritonstem klinkt zelden lekker vrij. (MB)

Pop Jimmy Fallon
Holiday Seasoning

Een groot zanger is de Amerikaanse talkshowhost-komiek Jimmy Fallon bepaald niet. Maar is er niemand die – voor de camera in zijn varietyshow Tonight Show – in gezelschap van de sterren zó uitziet naar het kerstseizoen. Hij bundelt vele originele liedjes. Kerst in coronatijd – dat was wat, inclusief de oproep tot boosterprik in het jaren tachtig bubbly ‘It Was A… Masked Christmas’ met zangeres Ariana Grande en rapper Megan Thee Stallion. Hij hangt lichtjes op met de Jonas Brothers, pakt zich als cadeautje in met Meghan Trainor. Even flauw als cheeky zeilt Fallon door Kerst. Maar met Dolly Parton onder de boom is het gezellig. (Amanda Kuyper)

Jazz Robert Glasper
In December

Zoals op al zijn hybride platen plakken op In December van de Amerikaanse pianist, componist en producer Robert Glasper jazz, soul, hiphop en r&b ook weer als sneeuwvlokjes aan elkaar. Ontspannen klinken zijn remakes van ‘Joy To The World’ en ‘Little Drummer Boy’ – een vrij traditioneel begin, een soulvolle ontlading waarop je onmiddelijk wilt meeknikken. En ook nieuwe nummers als ‘December’ met Andra Day zijn meevoerend. Glasper heeft zijn brede moderne jazzamalgaam moeiteloos opgekersmist. (AK)