Met de boeken van Sally Rooney word je graag gezien

Op de binnenkant van haar bovenarm staat in dunne lijnen een sardineblikje getatoeëerd. In het half open gedraaide bakje liggen twee mensen, innig omhelsd. Het is de afbeelding van het boekomslag van Normale mensen, het tweede boek van Sally Rooney. De arm in kwestie is van de Britse Rachel Hall: „Ik hou zoveel van dat boek. Het is zeldzaam om een boek te lezen waar je je zó door gezien voelt.”

Rachel Hall is lid van de Feminist Book Club in Sheffield, die ongeveer eens per maand bij elkaar komt. In een kleine hippe boekwinkel met muren van rode baksteen bespreken ze dit keer Intermezzo, de vierde roman van Sally Rooney. Hall vertelt dat ze het lastig vond dat de schrijfster dit keer het perspectief van twee mannen koos, waar ze eerder altijd vanuit een vrouwelijke blik schreef. „Daar herkende ik me meteen in, nu vond ik het moeilijker inkomen. Maar haar observaties van de wereld, haar beschrijvingen van maatschappelijke klassen en het belang van geld, zijn nog steeds prachtig.”

Voor de Ierse auteur Sally Rooney (33) was 2024 een succesvol jaar. Haar vierde boek werd een internationale bestseller, net als haar drie eerdere romans. Intermezzo kwam in september uit en haalde de beste-boeken-van-het-jaar-lijstjes van allerlei vooraanstaande media, zoals The New Yorker en The Guardian. Net als Rooneys vorige boeken gaat Intermezzo vooral over onderlinge menselijke verhoudingen en hoe die zich ontwikkelen. In het boek rouwen twee broers, Peter en Ivan, om hun overleden vader en intussen rommelen ze wat aan in de liefde.

Sally Rooney heeft inmiddels een sterrenstatus en wordt gezien als één van de belangrijkste literaire stemmen van de millenniumgeneratie. De verkoopfeestjes rond de publicatie van Intermezzo deden denken aan de gekte rond de boekenserie van J.K. Rowling over de tovenaarswereld van Harry Potter. Er waren fotohokjes, cocktails en merchandise. Voor boekhandels zonder feestjes stonden op de eerste ochtend van de verkoop rijen fans te wachten tot ze naar binnen mochten. Online zijn vroege leesproeven en gesigneerde exemplaren van Rooneys boeken te koop, voor een paar honderd euro per stuk.

Meer campusromans

In Ierland heeft het succes van Rooneys boeken de weg vrijgemaakt voor andere vrouwelijke auteurs, vertelt Paige Reynolds. Ze is hoogleraar moderne en hedendaagse Ierse literatuur aan het College of the Holy Cross in Massachusetts en publiceerde onlangs een boek over moderne vrouwelijke schrijvers uit Ierland. Rooney inspireert andere schrijvers, zegt Reynolds: „We zien meer campusromans en meer boeken met expliciete seksscènes. En überhaupt komt meer werk uit van vrouwelijke auteurs. Uitgevers durven die stap nu beter aan.”

Haar omschrijvingen gaan verder dan ‘oh, gewoon een paar dagen per maand een warme kruik op je buik leggen’

De afgelopen jaren is hedendaagse Ierse literatuur zelfs uitgegroeid tot statussymbool, zegt Reynolds. Voor haar presentaties en colleges verzamelt ze foto’s van beroemdheden met Ierse boeken onder hun arm. Reynolds: „Die boeken zijn een code en betekenen: ‘Ik heb diepgang’.” Acteur Sarah Jessica Parker werd gezien met Intermezzo van Rooney en noemde vorig jaar So Late in the Day (in het Nederlands vertaald als Op het allerlaatste moment) van de Ierse Claire Keegan één van haar favorieten. Taylor Swift noemde Rooney één van haar favoriete schrijvers. En Usha Vance, de vrouw van de nieuwe Amerikaanse vicepresident J.D. Vance, liep rond met In the Woods van de Amerikaans-Ierse schrijfster Tana French.

Het succes van Salley Rooney heeft enorm bijgedragen aan de populariteit van Ierse schrijvers – andere bekende namen zijn Eimear McBride en Emma Donoghue. En hoogleraar Reynolds noemt Soula Emmanuel, die dit jaar haar debuut Wilde Ganzen schreef, over een Ierse trans vrouw die naar Kopenhagen verhuist en worstelt met het leven vóór haar transitie. „Veel van de onderwerpen die je bij Rooney ziet, komen ook in haar boek terug. Het geworstel met ons digitale leven, zorgen over seksualiteit en verlangen.” Rooneys boeken staan bekend om hun seksscènes en experimenten met niet-monogame relaties.

De auteurs van deze stroming verkennen allemaal min of meer dezelfde thema’s en gaan vaak over de verwachtingen van vrouwen in een moderne samenleving. Reynolds: „Ierland heeft een snelle omslag gemaakt. In een paar decennia ontwikkelde het zich van een conservatieve, repressieve cultuur naar een van de progressiefste westerse samenlevingen, bijvoorbeeld rond seksualiteit en identiteit.” In het traditionele, katholieke Ierland was seks taboe en waren echtscheidingen of abortus uit den boze. „Ierse auteurs, mannen én vrouwen, vragen zich in hun boeken af: hoe verhouden we ons tot elkaar nu al die regels het raam uit zijn, nu we al die vrijheden hebben?”, zegt Reynolds.

Patriarchaat

Sally Rooney geeft weinig interviews, maar rond het uitkomen van Intermezzo sprak ze met een redacteur van het Britse tijdschrift The New Statesman. In dat gesprek gaat het ook over de patriarchale samenleving. Ze haalt daarvoor Antonio Gramsci aan, een invloedrijke marxistische denker uit het begin van de twintigste eeuw. „De oude wereld is stervende en de nieuwe wereld worstelt met de geboorte.” De huidige sociale structuren, waar ze bijvoorbeeld ook het kapitalisme onder schaart, passen volgens haar niet meer bij het hedendaagse leven, maar het lukt ook niet goed om er bovenuit te stijgen. „Die worsteling en het gevoel van vastzitten zijn te vinden in mijn werk.”

Lees ook

Waarom de romans van Sally Rooney zo geliefd zijn

De ontknopingen van Rooneys boeken zijn op het eerste gezicht onconventioneel – toch zitten er ook ouderwetse denkpatronen in verscholen, volgens hoogleraar Paige Reynolds. Spoiler alert – Intermezzo eindigt met een van de broers in een throuple, een romantische relatie tussen drie personen. „Maar is het wel zo progressief dat deze man én een diepgaande relatie met een intelligente vrouw heeft én hete seks mag hebben met een jonge student? De man in het verhaal krijgt hier weer het beste van twee werelden.” Ook Rooneys seksscènes vindt ze soms wat naïef. „In commerciële literatuur vinden wél gesprekken over condooms plaats, bij haar niet. Is het benoemen van het belang van veilige seks niet ook haar verantwoordelijkheid?”

In Sheffield intussen is ook Jo Gallacher fan van Rooneys boeken. Zij organiseert de maandelijkse boekenclub en natuurlijk kwam Intermezzo al snel op de leeslijst. Gallacher begon Rooney te lezen in een tijd waarin ze erachter kwam dat „de pijn van vrouwen anders is dan gewoon, algemene pijn”. Gallacher heeft endometriose, een gynaecologische aandoening. In Conversations with Friends, Rooneys eerste boek, lijdt een van de hoofdpersonen daar ook aan. „Haar omschrijvingen gingen verder dan ‘oh, gewoon een paar dagen per maand een warme kruik op je buik leggen’. Ze beschrijft hoe je die pijn echt tot op het bot voelt.”

Maar dat Salley Rooney dé literaire stem van haar generatie zou zijn, een stempel dat ze meteen al bij die eerste roman in 2017 kreeg, dat vindt Jo Gallacher onzin. Rooney schrijft nu eenmaal over de wereld waar zij in leeft en zoals zij die ervaart: „Die ervaringen zijn misschien kenmerkend voor haar generatie, maar dat wil niet zeggen dat ze ook bewust vóór die generatie schrijft.” Het gebrek aan betaalbare huisvesting bijvoorbeeld is in Intermezzo een probleem voor Naomi, de scharrel van hoofdpersoon Peter, en dat is heel herkenbaar voor veel jonge Ieren.

Wit en bevoorrecht

Kritiek krijgt Rooney natuurlijk ook. Haar boeken zouden te wit zijn, vooral over bevoorrechte, hoger opgeleide jongeren gaan en weinig inclusief zijn. Achterin Intermezzo verwijst Rooney naar Ulysses van de Ierse schrijver James Joyce. Een klassieker, maar ook een dikke pil uit 1922 waar veel lezers amper doorheen komen. „Ik ga Ulysses echt nooit lezen. Maar ik respecteer absoluut dat ze ernaar verwijst. Volgens mij denkt ze, ik zet dit er gewoon in omdat ík het belangrijk vind, en het maakt me niet uit wat anderen ervan denken”, zegt Rachel Hall in Sheffield.

Ja, zegt Jo Gallacher, soms zijn haar teksten misschien een beetje pompeus of snobistisch. Naomi in Intermezzo draagt nepwimpers en daar maakt hij een badinerende opmerking over. „Maar elke standaard student in Sheffield heeft nepwimpers.” Gallacher valt hier niet echt over. Rooney spreekt haar aan omdat ze schrijft over de emotionele binnenwereld. „De dialogen tussen de personages en de ontwikkelingen die zij doormaken, maken haar boeken interessant.”

De echtheid van de personages zoals Gallacher die ervaart, is precies wat Sally Rooney graag wil bereiken, vertelt ze in haar interview met The New Statesman. „Als je een echt goede roman leest, heb je het gevoel dat je in die wereld bent, dat je dat leven leeft met die personages”, zegt ze. Haar hoofdpersonen checken hun sociale media, appen en kijken of die ander hun berichtje al heeft gelezen. Ze liggen wakker en hebben gedachtenstromen die niet ophouden. Soms zijn die gevat in weinig meer dan flarden van zinnen. „Misschien is dit naïef realisme, maar het appelleert aan een gevoel van: ‘Ik ken deze mensen. Ik heb het gevoel dat ik dit leven leef.’ En dat is voor mij de magie ervan.”