Met de teloorgang van Intel verliest Amerika de grip op zijn eigen geavanceerde chips

Thanksgiving werd niet de feestdag waarop Pat Gelsinger gehoopt had. De topman van het kwakkelende chipbedrijf Intel kreeg vorige week donderdag de keuze voorgeschoteld van zijn bestuur: per 1 december op staande voet ontslagen worden, óf op staande voet met pensioen.

De 63-jarige Amerikaan ging voor de laatste optie en perste er nog een bedankje uit op LinkedIn, en een bijbelverwijzing op X: „Ik dank U met heel mijn hart.”

Gelsinger werd in februari 2021 binnengehaald als de reddende engel die Intels achterstand op concurrenten binnen vijf jaar zou inhalen. Het geloof in zijn aanpak verdampte echter tegelijk met de beurswaarde. Dit jaar halveerde de koers van Intel en – pijnlijk – nam Nvidia de positie op de Dow Jones Index over.

Intel is de grootste Amerikaanse chipfabrikant, bekend van zijn processors voor pc’s, laptops en servers voor datacenters. Maar op het gebied van de lucratieve AI-chips deelt Nvidia de lakens uit.

Een ander probleem is dat Intels productietechniek achterloopt op die van Aziatische chipfabrikanten, met name op TSMC uit Taiwan. Zij maken de meest geavanceerde chips ter wereld met behulp van de EUV-machines van ASML. Intel stelde die productiemethode lang uit – te risicovol, vond het Amerikaanse bedrijf – en hobbelt sindsdien achter de feiten aan.

Opgesplitst

Intel, de pionier uit Silicon Valley, stamt uit de tijd dat bedrijven hun chips ontwierpen en ook fabriceerden. Beide vaardigheden zijn inmiddels zo ingewikkeld dat de markt zich splitste in gespecialiseerde ontwerpers (denk aan Nvidia, Qualcomm of Apple) en makers (zoals TSMC). Vooral chipproductie is kapitaalintensief en loont alleen als je het op grote schaal en uitermate efficiënt kunt doen. Op beide terreinen schiet Intel tekort.

Gelsinger wilde Intel bij elkaar houden en deed torenhoge beloftes: hij kocht de duurste chipmachines van ASML (400 miljoen euro per stuk) en kondigde nieuwe technologie en fabrieken aan alsof het niets was. Voor de financiering vertrouwde Gelsinger op miljardensubsidies en leaseconstructies, noodzakelijk omdat de reguliere omzet van Intel inzakte.

Dit was aanleiding om 15.000 van de 125.000 banen te schrappen. Die harde bezuinigingsmaatregel raakt ook de technische staf en de meest getalenteerde personen zullen waarschijnlijk het eerst hun biezen moeten pakken.

De tussenstand, na drieënhalf jaar Gelsinger: Intel laat zijn snelste processors bij TSMC maken en voor de eigen fabrieken hebben zich nog geen grote klanten gemeld. Door een geplande chipfabriek in Maagdenburg, à 30 miljard euro, ging een streep.

Lees ook

Hoe Duitsland de leemte in de Europese chipindustrie vult, op een fundament van de DDR

Na het vertrek van Gelsinger is de weg vrij voor een opsplitsing en mogelijk een overname van Intels ontwerpdivisie. Met een tijdelijke tweekoppige leiding gaat Intel op zoek naar een nieuwe ‘zwaargewicht’. Deze week werd het bestuur van de chipgigant uitgebreid met een oude bekende, Eric Meurice. Hij is de Fransman die tot 2013 topman van ASML was.

Wie Gelsinger straks ook zal opvolgen, het wordt een monsterklus. De tekortkomingen van Intel zijn het resultaat van meer dan tien jaar afwachten – en dat valt niet in korte tijd te herstellen. Misschien is Intel too big to fail, maar in een grootse wederopstanding gelooft niemand meer.

Door het stof

De crisis bij Intel is tekenend voor de teloorgang van de Amerikaanse chipindustrie. Uit strategische overwegingen willen de VS de productie van halfgeleiders naar zich toetrekken, op eigen bodem. Maar op eigen kracht wordt dat lastig.

Als het gaat om geavanceerde chips is Amerika de grip kwijt en wordt het elk jaar afhankelijker van TSMC. Ook die andere chipgigant, Samsung, begint op achterstand te raken. De Zuid-Koreaanse managers gingen dit najaar door het stof omdat hun geheugenchips de concurrentie niet kunnen bijbenen en de productie van de allermodernste processors achterblijft bij TSMC.

Lees ook

Dankzij de dorstige chipindustrie herrijst de Amerikaanse stad Phoenix uit zijn as

Zo wordt de chipmarkt niet langer gedomineerd door drie grote bedrijven, maar door één Taiwanese gigant. Dat maakt de ambitie om een zelfstandige chipindustrie te realiseren in de VS en Europa er niet eenvoudiger op, hoeveel miljarden er ook in de subsidiepotten van Washington en Brussel zitten.

China groeit door

Ondertussen groeit de Chinese chipindustrie, ondanks de exportbeperkingen die Amerika sinds 2022 oplegt. De Amerikaanse handelsminister Gina Raimondo gaat er vanuit dat China straks 60 procent van alle gangbare chips produceert.

China kan niet de meest geavanceerde chips maken – daar zijn EUV-machines voor nodig en ASML mag die niet exporteren. Ook de wat minder moderne chipmachines mogen niet meer aan China verkocht worden. Toch groeit de chipindustrie in China als kool, geholpen met flinke staatssteun.

Chinese chipbedrijven concentreren zich op gangbare chiptechniek en hamsteren de chipmachines – vandaar dat toeleveranciers als ASML, ASM International en Applied Materials en Lam Research hun omzet uit China zagen exploderen.

Afgelopen week maakte Raimondo nieuwe maatregelen bekend om China af te remmen. Deze strengere exportrestricties raken nu ook Chinese fabrieken die geheugenchips maken. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om extra snel high bandwidth-geheugen, voor AI-chips.

De Nederlandse en Japanse chipmachinemakers worden enigszins buiten schot gehouden. Vermoedelijk laten de Amerikanen het over aan de Japanse en Nederlandse overheid om zelf soortgelijke beperkende maatregelen te nemen, mogelijk al op korte termijn.

ASM International vindt het desgevraagd nog te vroeg om commentaar te geven. Ook ASML onderzoekt nog wat de consequenties zijn voor de verkoop aan klanten in China.

De Amerikanen voegen daarnaast 140 nieuwe ‘verdachte’ Chinese bedrijven toe aan de Entity List, een uitdijende opsomming van bedrijven die voor de aankoop van chiptechnologie een vergunning nodig hebben. Doorgaans worden die vergunningsaanvragen geweigerd.

Wingtech, het Chinese moederconcern van de Nederlandse chipfabrikant Nexperia, prijkt nu ook op de lijst. Nexperia maakt zelf geen complexe chips die onder de restricties zouden kunnen vallen.

China reageerde deze week op de Amerikaanse maatregelen en verbiedt „in principe” de export van de zeldzame metalen antimonium, gallium en germanium naar de VS. Deze materialen zijn nodig voor de productie van chips.

Of en hoe China dit exportverbod daadwerkelijk doorvoert, is nog niet duidelijk. Waarschijnlijk wil Beijing het kruit drooghouden tot eind januari, als Donald Trump aantreedt als nieuwe president.

Hij was degene die de techoorlog in 2019 begon, met een offensief tegen Huawei. Biden breidde de exportrestricties uit met hulp van Nederland en Japan.

Lees ook

Heel China draait straks op ‘Huawei Inside’

De nieuwe regering-Trump zal de exportmaatregelen handhaven, is de verwachting. Daarnaast wil Trump importheffingen inzetten om te voorkomen dat China met bodemprijzen de markt voor gangbare chips naar zich toetrekt, en het bestaansrecht van nog meer Westerse chipfabrikanten ondermijnt. Welke oorlog Trump ook belooft te beëindigen, het einde van de techoorlog is voorlopig nog niet in zicht.