NAVO-topmilitair Rob Bauer: ‘Als je wordt aangevallen is er geen tijd om te vergaderen’

interview

Veiligheid Rob Bauer, voorzitter van het Militair Comité van de NAVO, waarschuwt bij elke gelegenheid voor oorlog. Hij vond dit jaar steeds meer gehoor. „Politici luisteren alleen als het spannend is.”

Auteurs
- Michel Kerres
Gepubliceerd op 20 december 2024
Leestijd 13 minuten

Leeslijst

Zoom in

Foto Aurelien Goubau

In de tuin van restaurant de Plantage in Amsterdam gaat Rob Bauer met zijn publiek op de foto. Het is een zonnige vrijdag in oktober, hij heeft net gesproken met vertegenwoordigers van de Europese bankensector. Op uitnodiging van de bestuursvoorzitter van ABN Amro.

„In het begin zie je ze denken: wat moet die man in dat uniform hier”, zegt Bauer even later over zijn ontmoeting met de bankiers. „Maar dan pakken ze hun schriftje. Dan gaan ze aantekeningen maken. Na afloop komen ze me bedanken en zeggen ze: hier moeten we iets mee.”

Rob Bauer is de voorzitter van het Militair Comité van de NAVO, het overleg van de commandanten van de 32 krijgsmachten die samen de alliantie vormen. De commandanten geven adviezen aan de politici die, onder leiding van secretaris-generaal Mark Rutte, beraadslagen in de Noord-Atlantische Raad. Is er eenmaal een politiek besluit, dan geeft Bauers Comité onder andere opdrachten aan generaal Christopher Cavoli, de Supreme Allied Commander Europe (SACEUR), die in geval van nood in Europa de militaire leiding heeft.

Rob Bauer is ook een influencer. In het najaar sprak hij in Amsterdam, Brussel, Doha, Maastricht, Praag, Berlijn, en Halifax – om maar een paar locaties te noemen. De NAVO heeft geen eigen vliegtuigen, dus vliegen Bauer, zijn staf en zijn beveiliging meestal commercieel. Bijna tweehonderd reizen in drieënhalf jaar. Het is een straf schema. Na weer zo’n dag ontspant hij graag met zijn hele team in de hotelbar bij een gin-tonic.

Zijn boodschap? Veiligheid kun je niet enkel uitbesteden aan militairen. De hele samenleving moet bijdragen. Dus spreekt hij met journalisten en politici, met burgers en studenten, met ondernemers, bankiers en zelfs met vertegenwoordigers van goede doelen. In januari adviseerde hij burgers om een noodpakket in huis te halen. In november riep hij ondernemers op zich voor te bereiden op oorlog. Als je vaak naar Rob Bauer luistert, ga je vanzelf onrustiger slapen.

Met krachtige, kalme stem laat Bauer de ene waarschuwing op de andere volgen. Zonder overdreven pathos. Streng, soms. Vaak met een vleugje sarcasme. En bijna altijd met de vanzelfsprekendheid van iemand met een rotsvast geloof in zijn verhaal. Het uniform helpt. Acht koperen knopen. Vier sterren. Op de mouw een brede gouden band en een dunne met krul. Ankers op de revers. Een marineman. Luitenant-admiraal, de hoogste rang.

De bankiers in Amsterdam spoorde hij aan te investeren in defensie. Om Oekraïne te steunen, maar ook om de verdediging van Europa te verbeteren. Het steekt hem dat de financiële sector nauwelijks in defensiebedrijven investeert omdat wapens en munitie in strijd zijn met duurzaamheidsdoelen.

„Ze zeggen: het is tegen de sustainabality goals. Dan zeg ik: nou jongens, het allergrootste sustainability-probleem is oorlog zelf. Ga maar kijken in Oekraïne, in Gaza, in Syrië. Dus moet je in wapens investeren om oorlog te voorkomen.”

Bauer voert al maanden een privé-oorlog met zijn pensioenfonds, het ABP. „Die waren heel boos dat ik telkens lelijke dingen over ze zei omdat ze hun portefeuille van de defensie-industrie aan het afbouwen waren. Ik zei: dat is toch ráár als er oorlog in Europa is? Mijn pensioen loopt bij het ABP. Dat mag wel. Maar jullie zijn niet bereid te investeren in de spullen die ik nodig heb om mijn werk te doen. Het gaat vaak over milieu en biodiversiteit. Hartstikke belangrijk. Maar jullie moeten wel een beetje op blijven letten. Want dat nieuwe probleem is er ook: Oekraïne, Rusland en China. En dat is, in tijd gezien, zelfs dichterbij dan die hele klimaatdiscussie.”

Zijn ze bereid hun standpunt te herzien? „Knarsetandend, denk ik. Ik heb gesproken met de voorzitter van de raad van bestuur en hij kan niet weerspreken wat ik zeg.”

Zoals elke performer heeft ook Bauer vaste nummers in zijn repertoire. Deze bijvoorbeeld: „Ik ben helemaal niet uit op oorlog. Ik ben uit op afschrikking”, zegt hij in Amsterdam. „De ten feet bouncer voor de deur van de nachtclub. Dat je denkt: zonder zwarte band in karate kom ik daar niet langs, ik ga niet zonder te betalen naar binnen. Dát is afschrikking.” Weken later, tijdens een lezing in Brussel, komt de uitsmijter weer voorbij – al is hij dan gekrompen tot seven feet.

Als je vaak naar Rob Bauer luistert, ga je vanzelf onrustiger slapen

Bauer zit sinds 2017 in het Militair Comité, eerst als Nederlandse Commandant der Strijdkrachten, vanaf 2021 als voorzitter. Hij is bezig aan zijn laatste maanden. De NAVO onderging in die jaren een dramatische transformatie. Jarenlang stonden missies in een ver buitenland voorop, nu is het weer de collectieve verdediging van het eigen grondgebied. Het verschil? „We kunnen niet langer zelf bepalen wat en wanneer we iets doen. Dat bepaalt nu de vijand. En daarom moet je het onverwachte verwachten. In elke regio. In elk militair domein. Te allen tijde. Er kunnen meerdere aanvallen plaatsvinden, in meerdere regio’s, op hetzelfde moment”, zo vat hij het samen.

Er moesten nieuwe plannen komen voor de verdediging van Europa. De aanhoudende dreiging die uitgaat van terroristen en de hernieuwde agressie uit Rusland maakten dat nodig.

„We hebben ons huiswerk gedaan”, zegt hij in de Plantage. „We hebben de strategie veranderd. We hebben het duidelijk gemaakt en iedereen heeft het geaccepteerd. We hebben gezegd: dit is de verzameling zooi die we nodig hebben. Dit zijn de mensen die we nodig hebben. Ik hoef daar steeds minder over te kletsen. Omdat al die militaire adviezen zijn gegeven, had ik kunnen gaan golfen, of elke dag naar Artis kunnen gaan. Maar één probleem is nog niet opgelost. De defensie-industrie is nog niet up to speed.”

Holy fuck

Bauer heeft duidelijk schik in zijn rol als opiniemaker. Hij leerde al snel dat je niet te technisch moet praten als je mensen ergens bewust van wilt maken. Zijn oproep om een noodpakket in huis te halen maakte tot zijn verbazing heel veel los. Het was eigenlijk bedoeld als een klein voorbeeld. Bauer sprak al anderhalf jaar over weerbaarheid. Op een persconferentie kreeg hij de vraag: kunt u dat heel concreet maken, zodat burgers het begrijpen? „Ik ben toen met dat voorbeeld gekomen van water, batterijen, een radio, een zaklamp.”

Bauer vergelijkt de rol van militairen in een oorlog graag met die van virologen in een pandemie. „Politici gingen opeens luisteren naar virologen omdat ze het zelf niet begrepen. Politici luisteren alleen als het spannend is en heel groot wordt. Toen de oorlog uitbrak in Oekraïne zijn politici weer gaan luisteren naar militairen. Ze begrijpen dat ze van veel verstand hebben, maar niet van oorlog. Politici en diplomaten hebben heel lang gesproken over de wereld zoals ze zouden willen dat die eruitzag. En niet over hoe die eruitzag. Ministers van Buitenlandse Zaken spraken een beetje met dédain. ‘Wij bepalen waar jullie naartoe mogen. En dan mogen jullie dit en dat doen. En natuurlijk, de techniek laten we aan jullie’.”

Maar dat is toch precies zoals het hoort in een democratie: de politiek beslist, het leger voert uit?

„Njein!” Waarmee Bauer bedoelt: ja en nee. „Ik pleit ervoor dat er meer en beter geluisterd wordt naar professionals en niet alleen maar naar mensen die dénken dat ze ergens verstand van hebben. Ik ben helemaal voor democratie waarbij burgers de leiding hebben en het besluit nemen. Maar het is de accountant die het overal voor het zeggen heeft gekregen. Het ging alleen maar over efficiency en niet over de inhoud, de effectiviteit.”

Toen Rusland in 2022 op grote schaal Oekraïne binnenviel, vertelt hij, kwamen die ministers vragen: wat moeten we doen? „‘Holy fuck. Dit is zó ingewikkeld!’ Je kunt heel lang het gevoel hebben dat je erover kunt kletsen, dat je erover gaat. Maar als je wordt aangevallen dan is er niet heel veel tijd om te vergaderen. Dan kijkt iedereen naar SACEUR en zegt: ‘red ons’. Heel lang hebben we gedacht dat het nooit meer nodig zou zijn om dat te zeggen. En ineens kwam het besef dat het misschien toch nog wel eens zou kunnen gebeuren… het kwam heel dichtbij. En in die situatie zitten we nog steeds.”

Beetje stout geweest

Ook al beslist uiteindelijk de politiek, de huidige defensieplannen van de NAVO zijn gebaseerd op een strategie die de militairen al in 2019 opstelden. Het politieke besluit volgde pas in 2022. „Als commandanten der strijdkrachten zijn we toen een beetje stout geweest. We hebben nieuw beleid geïntroduceerd. Wij hebben toen gezegd: we moeten ons kunnen verdedigen tegen twee dreigingen: Rusland en terroristische organisaties. Pas in juli 2022 hebben de regeringsleiders besloten dat de Russen niet langer onze partners waren, maar onze grootste dreiging. Wij hebben dat dus geïntroduceerd. Niet heel veel mensen zaten toen op te letten.”

De militairen legden hun strategie vervolgens voor aan de politici met het verzoek de uitgangspunten te onderschrijven. Dat gebeurde niet. „Ze zeiden: dat is een militair document, dat kan niet belangrijk zijn.”

De militairen werkten de strategie verder uit. Bauer somt er een aantal op, de afkortingen vliegen over tafel. Ze schreven een strategie voor afschrikking, Concept for the Deterrence and Defense of the Euro-Atlantic-Area (DDA). Ze keken ook 20 jaar vooruit in het NATO Warfighting Capstone Concept (NWCC). Ze schreven plannen voor de verschillende regio’s in de NAVO en becijferden hoeveel mensen en materieel nodig zijn, de Force Structure Requirements (FSR). Bauer: „Als je aan collectieve verdediging doet heb je meer militairen nodig met een hogere gereedheid. Als je aangevallen wordt, moet je klaar zijn.” De NAVO kan nu in dertig dagen 500.000 militairen op de been brengen, van wie een deel binnen tien dagen.

Foto's: Aurelien Goubau

Om die manschappen te laten manoeuvreren en voor de verdediging zijn grote investeringen nodig in materieel, wapens en munitie. Het gesprek met de lidstaten over geld is onder druk van de nieuwe dreiging dan ook ingrijpend veranderd.

„Nog niet zo lang geleden keken landen in hun portemonnee hoeveel ze konden uitgeven en binnen die kaders moesten wij dan iets bedenken. Nu zeggen wij: er is een dreiging en zolang die dreiging er is hebben we de volgende spullen nodig. Je kunt dan natuurlijk zeggen: ik ga de helft van die dreiging aanpakken, maar dat is een raar verhaal. We moeten gewoon de vijand kunnen verslaan als het erop aankomt. En dan schrikt iedereen van wat dat allemaal kost.”

Na tien jaar touwtrekken en onder druk van Poetins oorlog geeft twee derde van de NAVO-lidstaten inmiddels minimaal 2 procent van het bruto binnenlands product uit aan de eigen krijgsmacht. Maar die veelbesproken 2 procent is niet meer genoeg. „Als je kijkt naar wat die spullen kosten, dan heb je 3,0 tot 3,5 procent nodig en dan lieg ik niet. Of we dat gaan uitgeven is een politiek besluit. Ik wil dat mensen begrijpen dat 2 procent niet heel erg veel is. In de Koude Oorlog was het 3 tot 6 procent. Ik zou ook willen dat het niet nodig was, maar de werkelijkheid is dat de wereld er niet veiliger op geworden is. We weten dat de Russen grotere ambities hebben dan Oekraïne. We zien ook dat China de regels steeds vaker aan zijn laars lapt. Nu zijn de Chinezen niet onze geografische buren, maar ze zijn wel dagelijks actief in cyber en in de ruimte. Dus ze zijn ook niet zo heel ver weg.”

In een hoekje achterin

Half november. Bauer zit in restaurant Luster aan het Vrijthof onderuitgezakt op een bank. Hij heeft een hoekje achterin de zaak gekozen, tegenover de open keuken. Zijn beveiligers zitten even verderop. In de afgelopen dagen was hij in Qatar en daarna in Praag, nu is hij in Maastricht. Over een paar uur moet hij de Prinses Beatrix-lezing over Europese integratie geven.

De wereld is er sinds die oktobermiddag in de Plantage niet overzichtelijker op geworden. Donald Trump heeft de verkiezingen gewonnen en de Noord-Koreaanse dictator Kim Jong-un heeft manschappen naar Rusland gestuurd om te vechten tegen Oekraïners. In het Westen wordt sinds Trumps overwinning gesproken over snelle onderhandelingen met Rusland om een einde aan de oorlog te maken.

Zal Trump Oekraïne onder de bus gooien? „Ik kan me niet voorstellen dat de Verenigde Staten er belang bij hebben dat Poetin als overwinnaar uit de onderhandelingen komt. Doordat Noord-Korea nu aan de oorlog deelneemt, is de Indo-Pacific als het ware aan Europa geknoopt in het Oekraïne-conflict. Een discussie over het einde van de oorlog is dus niet alleen een Europese aangelegenheid, maar ook een kwestie voor de Indo-Pacific en de belangen die de VS daar hebben.”

Noord-Korea, vreest de NAVO, krijgt in ruil voor deelname aan de oorlog wapens en technologie van Rusland. Daarmee kan Noord-Korea een groter gevaar worden voor Zuid-Korea, een bondgenoot van de VS.

Bauer heeft weinig op met Europeanen die de verkiezing van Trump met ach en wee begroeten. Vaak zijn dat Europese politici die niet voldoen aan de NAVO-uitgavennorm voor defensie, zegt hij. „Eén: Trump wordt gewoon de president van de VS, dus je kunt daarover blijven zaniken, maar dat verandert niets. Twee: iedereen die nu negatief praat over Trump moet in de spiegel kijken en zich de vraag stellen: heb ík alles gedaan wat ik heb beloofd? Is het antwoord daarop ‘nee’, dan moet je eerst doen wat je hebt beloofd, voordat je negatief praat over iemand anders. Als we allemaal doen wat we hebben beloofd – genoeg geld uitgeven aan defensie – dan heeft Trump een prima houding tegenover de NAVO.”

„We kunnen niet langer zelf bepalen wat en wanneer we iets doen. Dat bepaalt nu de vijand”

Bauer ziet de VS „absoluut niet” vertrekken uit de NAVO. „Dat geluid hoor je eigenlijk steeds minder. In Azië, in Afrika, in Zuid-Amerika heeft Trump niet automatisch 31 partners waarmee dagelijks politiek en militair overlegd kan worden. Het grootste belang van de VS bij de NAVO is dat Europa de belangrijkste handelspartner is van de VS. En je kunt alleen maar handel drijven met een gebied dat stabiel en veilig is. En, vergeet niet: in de NAVO is er maar één de leider en dat is de VS.”

De VS zijn de baas om een aantal redenen. Een daarvan is dat de VS de grootste lasten dragen, ook van de nucleaire afschrikking. „De ideeën die je wel eens hoort dat de [nucleaire staten] Engeland en Frankrijk dat zouden kunnen overnemen, dat is echt aperte nonsens.”

Wel wordt er al langer naar gestreefd de NAVO voor sommige militaire capaciteiten minder afhankelijk te maken van de VS. Als Europa taken op zich neemt die de VS nu uitvoeren, dan kunnen de VS hun systemen eenvoudiger weghalen en elders, bijvoorbeeld in Azië, inzetten. Bauer noemt langeafstandsraketsystemen, communicatiesystemen, satellieten en systemen voor raketverdediging op schepen. Die verschuiving heeft nóg een voordeel. Systemen die Europese krijgsmachten kopen, kunnen óók worden ingezet buiten NAVO-verband.

Om uit te leggen hoe dat werkt, verbouwt Bauer even de lunchtafel. „Nederland heeft een krijgsmacht die bestaat uit twee flessen water, een pepermolen en een glas. Dat is gebaseerd op wat de NAVO van Nederland vraagt. Maar niet alle spullen zijn altijd aan de NAVO beschikbaar gesteld. Dat gebeurt alleen in tijden van oorlog.” Nederland kan de pepermolen tijdelijk inbrengen in een EU-operatie in Afrika, terwijl een fles deelneemt aan een NAVO-missie. Hoe de verhouding tussen Europa en de VS is binnen de NAVO als het gaat om die onmisbare instrumenten, wil hij niet kwijt. Geheim.

Bauer denkt dat het nog zeker vijftien jaar onrustig zal blijven in de wereld, zeg hij later die middag in de Sint Janskerk. Oekraïne is nog maar het begin, er kunnen nog meer regionale oorlogen volgen. De concurrentie tussen China en de Verenigde Staten is als de botsing van twee continentale platen, zeg hij. In de natuur ontstaan dan aardbevingen, in de politieke wereld regionale conflicten.

Schildjes en insignes

„Deze hal is gebouwd om te imponeren”, zegt Bauer, als hij in december door het gigantische en altijd schemerige atrium van het NAVO-hoofdkwartier in Brussel loopt. Als je binnenkomt moet je denken „wauw”, grote club die alliantie.

Zijn kantoor is niet gebouwd om te imponeren. Bauer deelt een lange gang met Mark Rutte en zijn staf. Lage plafonds, functionele ruimtes achter grijze deuren. Voor het kantoor van Rutte staat een kerstboom, geflankeerd door twee witte orchideeën. Voor het kantoor van Bauer staan twee vitrines met herinneringsmunten, insignes, schildjes en cadeaus. Militairen zijn er dol op. Bauer geeft er niet zoveel om.

Aan de andere kant van Brussel, in de EU-wijk, zijn in de loop van het najaar nieuwe politici aan het roer gekomen. En ze hebben het nog maar over één kwestie: veiligheid en defensie. Heeft de campagne van Bauer effect? „Het gaat nog steeds niet snel genoeg, maar er ontstaat momentum. In de EU kán echt veel geld vrijkomen, als zij bijvoorbeeld een beetje van dat landbouwgeld naar defensie schuiven.”

Niet alleen bondgenoten hebben de afgelopen maanden gehoord wat Bauer zei. Ook de vijand luisterde mee. Weken na de Beatrix-lezing werden op een persconferentie van het ministerie van defensie in Beijing door een Chinees staatsmedium vragen gesteld over de NAVO-militair die in Maastricht gezegd zou hebben dat het conflict tussen Rusland en Oekraïne onderdeel is van de machtsstrijd tussen China en de VS. De regeringswoordvoerder antwoordde: „We wijzen met kracht de bezoedeling van het imago van China af evenals pogingen de schuld voor de Oekraïne-kwestie op China af te schuiven.”

Foto’s: Aurelien Goubau

Het Russische staatspersbureau Tass maakte het nóg bonter. Op een grauwe maandagochtend eind november was Bauer te gast bij denktank EPC in Brussel, waar hij bedrijven opriep na te denken over oorlogsdreiging. Hij weidde er ook uit over het belang van luchtverdediging. Daar zijn twee methodes voor. Je kunt raketten die op je afgevuurd worden neerhalen en je kunt de raketinstallatie van de vijand uitschakelen in een deep precision strike. Omdat de NAVO een defensieve alliantie is die pas in actie komt als ze wordt aangevallen, moeten eerst raketten afgevangen worden. Ná zo’n aanval is de NAVO in oorlog en dan „pakken we de Russen dus in Rusland”.

Die avond zat Bauer aan een Thanksgiving-diner bij de opperbevelhebber voor Europa in Mons toen zijn woordvoerder belde. Er was iets vervelends gebeurd. Tass had net gemeld dat hij een „pre-emptive strike” tegen Rusland had bepleit. Oekraïense media namen het over, evenals televisiezender Al Arabiya. De Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov begon erover. Daarna gaven pro-Poetin-samenzweerders in de VS, zoals radiopresentator en complotdenker Alex Jones en FoxNews-commentator Tucker Carlson, er zuurstof aan. Jones liet een hoogleraar aan het woord die vond dat Bauer een derde wereldoorlog riskeerde.

Bauer: „Het heeft nog een tijdje nagegalmd. Een heel aantal media heeft gerectificeerd en factchecking-websites hebben er over geschreven. Maar het werd toch groot. Waarom? Omdat ik kennelijk langzamerhand een bepaald profiel heb en een boodschap verkondig die ons sterker maakt. Dus dan is er een belang bij om te proberen dat te ondermijnen.”