Neststenen in nieuwbouw: vogels, bewoners én bouwers blij – maar woonminister Keijzer schrapt ze

Zelfs op deze koude decemberochtend valt het op in de nieuwbouwwijk Parijsch in Culemborg: koolmeesjes, eksters, spreeuwen, het fladdert en fluit er volop. „Vanaf het begin viel me op hoe goed bezet die neststenen zijn”, zegt bewoner Daan Wijga (35), staand in de deuropening van zijn rijtjeshuis. In zijn zijgevel zit zo’n neststeen voor vleermuizen: alleen een klein gleufje in de buitenmuur verraadt die toevoeging. Tijdens de bouw is een uitsparing gemaakt waar een holle steen ter grootte van ongeveer vier bakstenen is ingebouwd. „Je ziet de vleermuizen ’s avonds weleens uitvliegen, verder merk je er niks van.”

Bij Roel Ikink (44), een paar huizen verderop, nestelen spreeuwen in de gevel, ze vliegen ook deze ochtend regelmatig in en uit. „Ja dat zie je ook wel aan de poep bij de gleuf, hè.” Ze kakken ook wel eens op hun prullenbak die onder het nest staat, vertelt hij. „Dat is wel eens irritant. Maar ik vind het prima: er zijn hier zoveel vogels in de buurt, dat is toch mooi?”

Deze wijk in Culemborg, opgeleverd in 2021, is een van de eerste woonwijken in Nederland waar op grote schaal deze neststenen zijn ingebouwd in de gevels. Uit een onderzoek van bouwbedrijf Heijmans blijkt dat deze bouwinnovatie werkt: ruim 30 procent van de vogelneststenen was al na één jaar daadwerkelijk bezet. Vogels zijn belangrijk voor het verspreiden van allerlei zaden, vleermuizen houden bijvoorbeeld muggen in toom, dus deze dieren dragen door hun sleutelrol in ecosystemen bij aan betere natuur, betere bodems, betere waterkwaliteit, en uiteindelijk dus groenere en gezondere wijken.

Over nut en noodzaak van deze neststenen waren natuurclubs Natuur & Milieu, NL Greenlabel, Vogelbescherming Nederland én bouwbedrijven Volkerwessels, Ballast Nedam, BAM en Heijmans het eens. Ze tekenden in 2021 zelfs een (zeldzaam) gezamenlijk manifest. Ze werkten met succes samen met de overheid voor heldere regelgeving hierover: per 1 januari zouden de neststenen bij elk nieuwbouwproject verplicht zijn, om zo maximaal effect te kunnen sorteren.

Maar een maand voordat die maatregel landelijk zou worden ingevoerd, zet BBB-minister Mona Keijzer van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening er een streep door, maakte ze vorige week bekend. „In de stapeling van eisen en regels in de bouw is dit er een,” volgens een woordvoerder van de minister. In het regeerprogramma is ook afgesproken om geen nieuwe duurzaamheidseisen te stellen aan nieuwbouwwoningen. Het schrappen van de eis is een voorbeeld van het door de minister geïntroduceerde programma „STOER” (Schrappen van Tegenstrijdige of Overbodige Eisen en Regelgeving). Behalve het schrappen van de neststenen wil Keijzer bijvoorbeeld ook geluidsnormen minder zwaar laten wegen bij nieuwbouw, en minder regeldruk voor buitenstedelijk bouwen.

Behoefte aan harmonie

Het makkelijker maken van nieuwbouw is een langgekoesterde wens van bouwers. Maar dat Keijzer nou net de neststenenregel schrapt leidt opvallend genoeg tot verbazing en zelfs protest bij de bouwbedrijven. „Bij veel regels kun je je afvragen waar ze goed voor zijn, maar dit is er daar niet een van,” zegt Harwil de Jonge, directeur bij Heijmans Vastgoed. Er is bij het vergroenen van wijken juist behoefte aan harmonie in regels en nationaal beleid, in plaats van per gemeente allerlei verschillende goedbedoelde regels die het alleen maar complexer maken, volgens hem.

Volgens de minister is het schrappen van dit soort regels nodig om bouwen sneller en betaalbaarder te maken om zo sneller het woningtekort op te lossen. „Maar kostenreductie en bouwsnelheid: daar gaat dit weinig voor doen”, zegt De Jonge. „Die neststenen opnemen is echt niet zo moeilijk. Ook niet zo duur, je hebt het over 75 euro per neststeen. Bovendien: we kunnen heel goed berekenen wat de kosten zijn, terwijl de baten van een groenere leefomgeving ook groot zijn, maar moeilijker te vatten in euro’s.”

Uit veel recente onderzoeken blijkt dat groenere buurten gezonder zijn voor mensen. Ze hebben een gunstig effect op de mentale gesteldheid van bewoners, zijn beter bestand tegen hitte en extreme regenval, en (voor de bouwers niet ongunstig) de woningprijs is er hoger.

Ook bij vogelbeschermers heerst ongeloof: „We zijn drieënhalf jaar druk met de invoering geweest”, zegt programmamanager Timo Roeke van Vogelbescherming Nederland. Volgens hem kunnen nestgelegenheden in nieuwbouwwijken veel bedreigde soorten helpen, waaronder de gierzwaluw en de huismus. „We zaten héél even in een situatie waarin de hele wereld leek te kloppen. Bouwers, natuurorganisaties, politiek: alles kwam even samen. Dat is ook echt wel eens anders. En dan komt er een nieuwe minister, en die schrapt dan, zonder enig overleg, precies deze regel waar iedereen blij mee is.” Ook met Heijmans heeft de minister over het schrappen van de neststenen niet gesproken, zegt directeur De Jonge.

Bouwbedrijven gaan door

Heijmans zegt daarom dat het ook gewoon zal doorgaan met het plaatsen van neststenen in alle nieuwbouwprojecten. Ook concurrent Van Wijnen, niet eens betrokken bij het manifest uit 2021, laat weten door te gaan met het inbouwen van neststenen in hun projecten. „Wij staan voor goede wijken en buurten en daar hoort ook een fijne flora en fauna bij”, zegt directeur regionale projectontwikkkeling Arjen Oosting.

Dat roept wel de vraag op: als bouwers op eigen houtje toch doorgaan, is er dan wel een landelijke regel voor nodig? Niets houdt bouwers, of bewoners, tegen om zelf neststenen in te bouwen, zoals minister Keijzer ook zegt.

Maar juist als duidelijk is dat iederéén meedoet, zijn de ecologische voordelen het grootst, zegt De Jonge van Heijmans. „We werken aan gebieden waar we nog minstens 100 jaar goed willen kunnen leven, en gezonde ecosystemen zijn daar onlosmakelijk onderdeel van.” De minister creëert nu juist meer onduidelijkheid en complexiteit, vindt hij, en het risico ontstaat dat sommige bouwbedrijven alsnog afhaken.

Ondanks de stevige kritiek houdt minister Keijzer voorlopig voet bij stuk, ook omdat zij twijfelt of bewoners wel zitten te wachten op de nestelende dieren in hun muur, zegt haar woordvoerder: „Een verplichting is niet effectief als bewoners die deze voorzieningen niet willen, deze vervolgens verwijderen of dichtmaken.”

Van expres dichtgemaakte neststenen is in het waterkoude Culemborg in elk geval niets te zien. Sterker: er hangen juist opvallend veel éxtra vogelhuisjes en bijenhotels aan de gevels, die de bewoners er zelf bij hebben geplaatst. Zo ook Daan Wijga, die aan dezelfde gevel van de vleermuizensteen een bijenhotel heeft gehangen: „In de zomer is het hier één groot zoemfestijn. Daar word je toch gewoon blij van?”