Nieuwe politieke crisis in Frankrijk na val van regering

De Franse regering is gevallen. Woensdagavond stemden 331 leden van de 577-koppige Assemblée Nationale voor een motie van wantrouwen tegen de regering van de rechtse premier Michel Barnier, die sinds september in functie was. Steen des aanstoots was het besluit van Barnier om eerder deze week een deel van zijn begroting voor 2025 door te voeren zonder stemming in het parlement – wetende dat er geen meerderheid voor was in de Assemblée.

Vooraf werd al breed aangenomen dat de minderheidsregering het einde van de week niet zou halen. Nadat Barnier het wetsvoorstel voor een begrotingswet over sociale zekerheid maandag poogde door te drukken met een beroep op het beruchte grondwetsartikel 49.3, diende zowel het linkse Nouveau Front Populaire (NFP) als het radicaal-rechtse Rassemblement National (RN) een motie van wantrouwen in. Beide oppositiegroeperingen vonden dat ze niet genoeg waren geraadpleegd over de begrotingsplannen.

Omdat links uit principe niet voor moties van het RN stemt, was het de facto de partij van Marine Le Pen die de vinger op de levensader van de regering-Barnier hield. Hij deed afgelopen tijd meerdere concessies aan haar, toch zei Le Pen maandag al „voor alle moties” te zullen stemmen.

Lees ook

Franse regering op losse schroeven nu Marine Le Pen haar steun opzegt

Alles uit de kast

Barnier en president Emmanuel Macron hebben de laatste dagen alles op alles gezet om een val van de regering te voorkomen. Achter de schermen is gepoogd leden van de Parti Socialiste (PS), onderdeel van het fragiele verbond NFP, over te halen niet voor de linkse motie van wantrouwen te stemmen. Barnier probeerde druk te zetten op het RN door te onderstrepen dat in de linkse motie ook kritiek staat op radicaal-rechts.

Macron poogde, terwijl hij op bezoek was in Saoedi-Arabië, parlementariërs van beide zijden op hun verantwoordelijkheidsgevoel aan te spreken: „Ik geloof geen seconde dat PS-afgevaardigden (…) plezier kunnen beleven aan het meestemmen (…) met twee extreme partijen die chaos willen”, zei hij doelend op het RN en de radicaal-linkse partij LFI, onderdeel van NFP. Andersom vond de president het onvoorstelbaar „dat het RN zou stemmen voor de NFP-motie die (…) zijn kiezers beledigt(…). Het zou een stem van ondraaglijk cynisme zijn.”

Er zijn ook signalen dat de president wist dat de regeringscrisis niet te voorkomen was. Hij probeerde opmerkingen van Barnier over de financiële gevolgen te verzachten door te zeggen dat „de Franse economie sterk is”. Volgens Franse media is hij al op zoek naar een nieuwe premier – de namen van minister van Defensie Sébastien Lecornu en oud-minister en politieke kameraad François Bayrou circuleren. Macrons vertrouweling en voormalig premier Gabriel Attal zou al bezig zijn mensen warm te maken voor een nieuwe, brede coalitie, van de Parti Socialiste tot en met de rechtse Les Républicains. Een eerdere poging daartoe mislukte.

Het is de eerste keer sinds 1962 dat een Franse regering door het parlement ten val is gebracht. De crisis maakt Barnier tot de kortstzittende premier van de Vijfde Republiek.

Lees ook

Dit fraudedossier poetst Marine Le Pen niet zomaar weg

En nu?

Nu de regering-Barnier gevallen is, verdwijnt het wetsvoorstel voor de begrotingswet over sociale zekerheid van tafel en behandeling van andere begrotingswetten komt stil te liggen. Wat verder gebeurt, is onzeker. Zeker is dat er niet binnenkort nieuwe parlementsverkiezingen komen: dat kan pas volgende zomer weer, twaalf maanden na de laatste législatives.

In theorie kan Macron aftreden – hier sturen LFI en het RN op aan. Maar dat zou de president die altijd heeft gezegd tot het einde van zijn termijn in 2027 te blijven zitten niet passen, te meer omdat hij weet dat hij het land dan in nog meer onzekerheid zou storten. Want áls de president aftreedt, moeten er binnen 35 dagen presidentsverkiezingen worden gehouden. Deze zou Le Pen kunnen winnen. Bijkomend voordeel voor haar is dat deze verkiezingen dan plaatsvinden vlak voor ze mogelijk veroordeeld wordt voor corruptie: eind maart komt een uitspraak in een rechtszaak over gesjoemel met Brussels geld door Le Pens partij, die de leider van RN haar plek als presidentskandidaat kan kosten.

Als Macron aanblijft, zal hij een nieuwe premier benoemen die een nieuwe regering moet vormen. Het is de vraag of die premier voor het einde van het jaar een begroting door het verdeelde parlement geloodst krijgt. Als dat niet lukt, betekent dat geen volledige shutdown van de overheid waarbij ambtenaren niet kunnen worden betaald en pensioenen niet worden uitgekeerd. In de Franse grondwet staat namelijk dat de regering (ook als die demissionair is) via een noodwet de begroting van een jaar eerder mag toepassen.

Dan zullen de door Barnier bedachte bezuinigingen niet doorgevoerd worden, die nodig zijn om de Franse overheidsfinanciën op orde te brengen. Dit kan tot turbulentie leiden op de financiële markten. Er zijn ook directe gevolgen voor de Fransen: voor een deel van hen zal de inkomstenbelasting omhoog schieten en pensioenen zullen dalen omdat beide zonder nieuwe begroting niet worden gecorrigeerd voor inflatie.

Sommigen zullen de oppositie hiervoor verantwoordelijk houden omdat die de regering ten val bracht, anderen zullen naar Barnier wijzen omdat hij een begroting bedacht waar geen parlementaire meerderheid voor was. Voor de meeste Fransen zal, zoals altijd, president Emmanuel Macron de kop van jut zijn.