Machtsgreep president Zuid-Korea stuit op het parlement en op zijn eigen partij: na enkele uren wordt militaire noodtoestand weer opgeheven

De Zuid-Koreaanse president Yoon Suk-yeol heeft dinsdagavond lokale tijd volkomen onverwacht de militaire noodtoestand uitgeroepen, maar moest die enkele uren na ingrijpen van het parlement weer opheffen. Ook een groot deel van zijn eigen partij keerde zich tegen de maatregel.

Rond elf uur ’s avonds plaatselijke tijd zei Yoon in een op televisie uitgezonden toespraak de democratie en de grondwet te willen beschermen tegen „pro-Noord-Koreaanse krachten” in het parlement. Artikel 77 van de Zuid-Koreaanse grondwet geeft de president het recht de militaire noodtoestand uit te roepen om de publieke veiligheid te beschermen. Dan kunnen fundamentele vrijheden als het demonstratierecht, vrijheid van vergadering en persvrijheid worden beperkt. Sinds Zuid-Korea in de jaren tachtig een democratie werd, was dat artikel niet gebruikt. De maatregelen zouden volgens Yoon „enig ongemak” veroorzaken, maar hij beloofde de toestand spoedig te „normaliseren”.

Maar volgens hetzelfde grondwetsartikel kan het Zuid-Koreaanse parlement de noodtoestand weer opheffen, wat het tweeënhalf uur na Yoons toespraak in een spoedvergadering deed. Legergeneraal Park An-su, die door Yoon is aangesteld om de noodtoestand te leiden, had laten weten dat de activiteiten van het parlement en van politieke partijen verboden zijn. Maar hoewel militairen trachtten te verhinderen dat parlementariërs bijeen konden komen, wisten 190 van de driehonderd volksvertegenwoordigers de zaal te bereiken, en stemden – terwijl soldaten probeerden het gebouw binnen te dringen – unaniem voor opheffing van de noodtoestand. Onder hen waren achttien leden van Yoons eigen conservatieve partij.

Op sociale media waren beelden te zien van demonstranten die de uitslag van de stemming buiten op straat met gejuich begroeten en oproepen tot Yoons arrestatie. Buiten het parlement had zich voorafgaand aan de stemming al een snel groeiende menigte verzameld, die door de politie werd tegengehouden. Boven het complex cirkelden legerhelikopters.

In een eerste reactie liet de legerleiding weten de noodtoestand te zullen handhaven totdat president Yoon die zou opheffen. Dat deed hij in de vroege ochtenduren, toen duidelijk werd dat hij niet alleen de oppositie, maar ook een flink deel van zijn eigen partij tegenover zich vond.

Hoogleraar Koreastudies Remco Breuker van de Universiteit Leiden verwachtte al dat het leger de uitspraak van het parlement zou respecteren. „Het leger heeft zich sinds 1987 altijd a-politiek opgesteld, ook op heel moeilijke momenten. Ik denk dat het leger erg gehecht is aan de positie als betrouwbare partner voor politici om het land te beschermen. Die reputatie wil het niet kwijt, dan worden ze zelf politici.”

Weinig steun

Leider Lee Jae-myung van de Democratische Partij had de noodtoestand in een reactie op Yoons toespraak al snel „ongrondwettig” genoemd. „Tanks, pantserwagens en soldaten met geweren en zwaarden zullen straks het land beheersen”, zei hij tegen persbureau Yonhap. Maar ook van zijn eigen conservatieve People Power Party kreeg Yoon weinig steun: niet alleen stemden de aanwezige PPP-afgevaardigden in het parlement voor opheffing van de noodtoestand, ook partijvoorzitter Han Dong-hoon wees de maatregel resoluut af, net als de conservatieve burgemeester van hoofdstad Seoul, eveneens een partijgenoot van Yoon. Kort na de stemming in het parlement riep de partij Yoon op om op zijn schreden terug te keren, wat hij dus na enkele uren deed.

De Zuid-Koreaanse oppositieleider Lee Jae-myung van de Democratische Partij staat dinsdag journalisten te woord nadat president Yoon de noodtoestand uitriep.

„Dit lijkt toch een bijzonder ondoordachte zet te zijn geweest van Yoon”, zegt Breuker. „Het valt ook niet meer te bagatelliseren, hij heeft gewoon geprobeerd de macht te grijpen.” Hij denkt dat de mislukte staatsgreep het einde van Yoons presidentschap inluidt. „Het lijkt me wachten tot Yoon wordt opgepakt, of dat hij morgen meteen een afzettingsprocedure aan zijn broek krijgt.”

In de krant Joongang Ilbo maakten Zuid-Koreaanse juristen gehakt van het optreden van Yoon, die volgens hen misbruik heeft gemaakt van een wetsartikel dat bedoeld is voor oorlogssituaties. De Koreaanse orde van advocaten zei „niet eens de behoefte te voelen om argumenten aan te dragen tegen Yoons bewering dat er sprake is van een crisis zoals bedoeld in de grondwet”. Professor Jang Young-soo van de Korea University sprak van „machtsmisbruik” dat tot afzetting van de president kan leiden.

Schandalen

De conservatieve president Yoon kampt met zeer lage populariteitscijfers, en kan weinig beleid doorvoeren doordat de oppositie de meerderheid heeft in het parlement. Zo verkeren onderhandelingen over de begroting voor volgend jaar al geruime tijd in een impasse.

Yoon wordt bovendien achtervolgd door schandalen rondom zijn vrouw Kim Keon-hee, onder meer wegens aandelenmanipulatie en het aannemen van een dure handtas. Yoon heeft onderzoeken daarnaar tot ergernis van de oppositie steeds tegengehouden.

Lees ook

Verkiezingen in Zuid-Korea zijn fikse tegenslag voor president Yoon

Yoon sprak in de toespraak waarin hij de noodtoestand uitriep van „schaamteloze pro-Noord-Koreaanse anti-staatskrachten” die moeten worden „uitgeroeid”, zonder dat verder toe te lichten. In de zeer gepolariseerde politiek van Zuid-Korea verwijten conservatieve politici de progressieve oppositie regelmatig met Noord-Korea te heulen. De progressieve partijen bepleiten traditioneel voorzichtige toenadering tot Pyongyang, terwijl de conservatieve partijen eerder voor confrontatie kiezen.

In zijn toespraak verwees Yoon ook naar de vele afzettingsprocedures die het door de oppositie gedomineerde parlement is begonnen tegen regeringsfunctionarissen. Volgens Yoon gebruikt de oppositie die procedures om DP-leider Lee te beschermen tegen vervolging. Net als Yoon is Lee verwikkeld in verschillende schandalen. Twee weken geleden werd hij veroordeeld vanwege een overtreding van de kieswet.