Ook onderzeese internetkabels zijn kwetsbaar voor sabotage

Ze lopen van Londen naar New York en Bombay, van Marseille naar Algiers, uitgeslepen sporen van de negentiende-eeuwse wereldorde. Maar op de oceaanbodems gaat het allang niet meer om koperen telegraafkabels die oude grootmachten verbonden met elkaar en met hun overzeese wingewesten. Nu ligt er glasvezel en hebben telegrammen over de katoenprijs plaatsgemaakt voor selfies, dickpics en afleveringen van The Rings of Power.

Belangrijker: de onderzeese kabels vervoeren ook staatsgeheimen, dissidente ideeën, terreurplannen, bitcoins en flitstransacties ter waarde van miljarden per dag; vrijwel alle intercontinentale communicatie gaat erdoor.

Naar schatting ligt er zo’n 1,3 miljoen kilometer aan kabels (ruim drie keer de gemiddelde afstand tussen aarde en maan). Geen wonder dus dat ze nu een geopolitiek slagveld vormen, net als de Duitse telegraafkabels in het Kanaal die de Britten in 1914 enkele uren na hun oorlogsverklaring doorsneden.

Het strategische belang is duidelijk. Doorgesneden kabels belemmeren communicatie tijdens een oorlog, maar kunnen ook maatschappelijke ontwrichting veroorzaken: financiële transacties worden bemoeilijkt, bedrijven kunnen niet meer werken. Na de annexatie van de Krim sneed Rusland verbindingen naar de rest van Oekraïne door, waarna de bevolking alleen nog via door het Kremlin gecontroleerde verbindingen online kon.

Toch werd over de beveiliging van internetkabels tot voor kort maar weinig gesproken, zegt Chris van Zinnicq Bergmann, die 25 jaar werkte voor diverse zeekabelexploitanten en nu zelfstandig consultant is in de sector.

Terwijl er aanleidingen genoeg waren. Het Russische ‘onderzoeksschip’ Jantar bijvoorbeeld, dat, uitgerust met sonar en mini-onderzeeërs al jaren wordt gesignaleerd bij datakabels: bij Groenland, op de Middellandse Zee en bij Ierland, vlak bij transatlantische datakabels.

In januari werd een kabel tussen tussen het Noorse vasteland en Spitsbergen vernield; de verbinding met een satellietstation dat officieel een wetenschappelijk doel heeft, maar mogelijk ook voor militaire inlichtingenoperaties wordt gebruikt in het poolgebied.

Hoewel de toedracht nooit is opgehelderd, zorgde de breuk voor veel speculatie. Zeker toen kort erna de Russische marine oefeningen hield ten zuidwesten van Ierland. Een waarschuwing: „De bedoeling was niet om kabels door te snijden, maar tonen dat ze dat elk moment zouden kunnen doen”, zei een Ierse militaire bron tegen The Irish Times.

Taiwan

Nadat Nancy Pelosi, voorzitter van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden, deze zomer een omstreden bezoek bracht aan Taiwan, lekte een Chinese lijst uit van potentiële doelwitten bij een eventuele invasie, waaronder zeekabels en de stations waar die aan land komen. Toen een zeebeving in 2006 kabels rond het eiland verwoestte, kampten grote delen van Oost-Azië met internet- en telefoonstoringen. Sindsdien is de infrastructuur daar wel robuuster geworden.

Lees ook

Aanslag legt kwetsbaarheid van Europa’s infrastructuur bloot

En nu heeft de vermoedelijke aanslag op Nord Stream 1 en 2 opnieuw de aandacht gevestigd op de kwetsbaarheid van vitale onderzeese infrastructuur.

„Dit is wel een wake-upcall”, zegt Van Zinnicq Bergmann aan de telefoon. Al zou sabotage van datakabels in continentaal Europa volgens hem minder schade aanrichten dan vroeger: er zijn meer kabels en minder „flessenhalzen” in de vorm van kwetsbare knooppunten.

Hoewel: bijna alle kabels van Azië naar Europa lopen via het Suezkanaal, waar in het verleden al vaker breuken ontstonden – vrijwel altijd omdat ze per ongeluk waren kapotgetrokken door scheepsankers. „Als het zou lukken die tegelijk lam te leggen, valt een enorme capaciteit uit.” Internet via de satelliet is te traag en te duur om een reëel alternatief te vormen.

Heeft Europa ook zo’n ‘Suezkanaal’? Dat valt mee, denkt Van Zinnicq Bergmann, althans voor continentaal Europa. „Nederland heeft bijvoorbeeld veel zeekabels naar het Verenigd Koninkrijk, maar ook verbindingen over land naar België en Frankrijk. Transatlantisch liggen er zeker zestien afzonderlijke verbindingen. Die allemaal platleggen lijkt me niet reëel.” Veel kabels hebben bovendien overcapaciteit: als er een uitvalt, kun je data via een andere omleiden.

Maar bij uitstek in de relatief ondiepe Oostzee is de situatie anders. De noordelijke landen zijn vooral via continentaal Europa met internet verbonden. „Finland heeft één kabel naar Duitsland, plus een handvol naar Zweden en Estland. Ik vermoed dat de Russen dat redelijk in kaart hebben.”

Tuinslang

Beveiliging is niet eenvoudig. Bij de kust zijn ze doorgaans ingegraven in de zeebodem, maar verder weg, op open zee, liggen ze, ongeveer zo dik als een tuinslang, open en bloot. „En je kunt een kabel van duizend kilometer niet over de hele lengte fysiek bewaken.”

Buiten de territoriale wateren is ook de juridische bescherming zwakker. Het eerste internationale verdrag dat sabotage van onderzeese kabels verbiedt dateert uit 1884 en de afspraken zijn sindsdien nauwelijks aangepast.

Kabels zijn maar één schakel. In 2019 schreef het NAVO-cyberdefensiecentrum dat ook de stations waar kabels aan land komen onvoldoende zijn beveiligd. En steeds meer kabels worden op afstand beheerd, wat ze kwetsbaar maakt voor hackers.

Op zee zijn afschrikking en surveillance de belangrijkste wapens. Bijvoorbeeld door belangrijke corridors, zoals voor de Britse en Ierse kust, scherper te bewaken. Sinds 2019 heeft de NAVO in Norfolk, aan de Amerikaanse oostkust, een hoofdkwartier voor ‘strategische verbindingen’: militair transport over de Atlantische Oceaan én kabels. Na de aanslagen op Nord Stream zei de organisatie een aanval op kritieke infrastructuur van lidstaten „eensgezind en vastberaden te beantwoorden”.

Frankrijk, waar veel kabels uit Afrika en het Midden-Oosten Europa binnenkomen, presenteerde in februari een nieuwe militaire ‘diepzeestrategie’, met onder meer aanschaf van onderwaterdrones. Tijdens een demonstratie werd een mini-onderzeeër gebruikt voor kabelinspecties. Ook het VK kondigde vorig jaar de bouw aan van een surveillanceschip .

Daarnaast wordt er volgens Van Zinnicq Bergmann technologie ontwikkeld waarmee gerommel met een kabel direct te signaleren is, door detectie van trillingen. „Maar dan nog: je ziet wel dat er iets gebeurt, maar even later is-ie alsnog doormidden. Ik denk dat het toch vooral aan de militaire kant is om die infrastructuur zo goed mogelijk te beveiligen.”