NRC checkt: ‘IJsberen teisteren Nova Zembla door klimaatverandering’

De aanleiding

Het Russische dorpje Beloesja Goeba, aan de zuidwestkant van de Arctische eilandengroep Nova Zembla, zou last hebben van een „invasie van hongerige ijsberen”, aldus NRC vorige week. Volgens NU.nl teisteren ze het dorpje, The Guardian schrijft over een massa-invasie: tientallen ijsberen struinen al wekenlang door het dorp op zoek naar afval. Zij aan zij spitten ze in de vuilnisbelt. Ze komen zelfs gebouwen binnen. De autoriteiten riepen de noodtoestand uit en vlogen hulptroepen in om de dieren op afstand te houden. De beren komen naar het dorpje omdat ze elders te weinig voedsel vinden, aldus de media, en dat komt door het smeltende zee-ijs.

Waar is het op gebaseerd?

Het artikel in NRC zegt dat klimaatverandering „volgens deskundigen” de oorzaak is van de invasie. The Guardian legt in zijn nieuwsbericht geen link met klimaatverandering, maar een commentaar van Jonathan Watts, milieuredacteur van die krant, doet dat wel. „Wat ijsberen in een Russische wijk ons vertellen over de klimaatcrisis”, kopt het stuk. Dat de ijsberen in zulke aantallen in bewoond gebied rondlopen, schrijft Watts, „laat zien dat ze van hun normale migratie- en jachtroutes worden verdreven door een veranderend klimaat.” Nu.nl citeert Gert Polet, ijsbeerexpert van het Wereldnatuurfonds (WNF). Die zegt dat de problemen op Nova Zembla naar alle waarschijnlijkheid worden veroorzaakt door twee dingen. „Klimaatverandering en afval van mensen.”

En, klopt het?

Twee dingen staan vast. Ten eerste: ijsberen eten voornamelijk zeehonden, en die leven langs de rand van het poolzee-ijs. IJsberen volgen die ijsrand tijdens het smelten in de zomer en het aangroeien in de winter. Als de rand van het zee-ijs buiten hun bereik is, zoeken de beren voedselbronnen op het land, zoals eieren van zeevogels – of afval van mensen.

Het tweede feit is dat het noordpoolgebied opwarmt, en wel twee tot drie keer zo snel als de rest van de aarde, aldus het KNMI en de Amerikaanse NOAA. De gemiddelde temperatuur is er in de afgelopen vijftig jaar met bijna 2 graden toegenomen, in Alaska zelfs met 4 graden. De hoeveelheid zee-ijs is sterk afgenomen. De ijsbedekking varieert sterk van jaar tot jaar, maar vertoont een duidelijk dalende trend. Het volume van het ijs neemt nog sterker af: volgens het klimaatbureau van de Canadese overheid daalde dat met 40 tot 50 procent in de afgelopen 30 jaar.

Maar is één plus één twee? Veroorzaakt het smeltende zeeijs het berenprobleem op Nova Zembla? Laten we eerst eens kijken naar de rand van dat zee-ijs. Waar ligt die nu? Vlak bij Beloesja Goeba, volgens de actuele ijskaart van het Noors Meteorologisch Instituut. Op dit moment ligt Nova Zembla meer dan half ingesloten door zee-ijs – precies zoals in recente jaren.

Dat kan wel zijn, zegt de Canadese ijsbeerexpert Andrew Derocher, hoogleraar aan de Universiteit van Alberta. Maar belangrijker is de verdeling van het ijs over de hele poolzee, en hoe het ijs zich in de loop van het seizoen heeft ontwikkeld. Dat bepaalt de migratie van de ijsberen. „Het ijs van de Barentszzee [waar Nova Zembla in ligt, red.] heeft zich dit jaar langzamer gevormd dan normaal”, zegt Derocher. Het ijs heeft pas in februari vanuit het norden de zuidpunt van Nova Zembla bereikt. „Dat kan heel best leiden tot andere migratie en een grotere concentratie ijsberen op die plek. Het is moeilijk te bewijzen, maar het zou me niets verbazen.”

Gert Polet van het WNF benadrukt desgevraagd dat niet alleen de locatie van het zee-ijs bepalend is, maar ook de kwaliteit van dat ijs. Hij wijst op een recente Noorse publicatie in het tijdschrift Ecography (2018). Die stelt dat ijsberen het best gedijen bij relatief open drijfijs, met 40 tot 80 procent ijs. In recente winters was Nova Zembla een tot twee maanden minder lang omringd door ‘geschikt ijsberenijs’ dan twintig jaar geleden.

Derocher merkt daarbij iets belangrijks op: „Als ijsberen toegang hebben tot zeehonden, dan zullen ze die verkiezen boven afval van mensen. Zeehonden zijn heel vet en leveren dus veel energie – heel belangrijk voor ijsberen. Dat zagen we ook in Churchill, de ‘ijsberenhoofdstad’ van Canada, toen daar nog een open vuilnisbelt was. Zodra het zee-ijs arriveerde, waren de beren weg.” Blijkbaar is het geschikte zee-ijs te ver weg voor de beren in Beloesja Goeba.

Raadselachtig blijft wel waarom die ijsberen in een opvallend goede conditie zijn. Wie de filmpjes bekijkt, ziet weldoorvoede dieren. Die zijn dus niet door honger naar het dorpje gedreven. „Tenzij ze daar al langer zitten”, merkt Derocher op, „en er heel goed eten vinden. We weten het niet. Het probleem is dat we maar kleine beetjes informatie van de Russen krijgen. Zelfs de Russische experts weten niet wat er aan de hand is.” Onderzoek moet dat uitwijzen, benadrukt hij. Hij concludeert: „Er zijn daar dingen aan het veranderen in het zee-ijs. Ik kan niet zeggen dat het een het ander veroorzaakt, maar dit gedrag is wel symptomatisch voor klimaatverandering. En voor het feit dat ijsberen het zwaar hebben.”

Polet beaamt dat. Maar hij ziet ook het afval op Nova Zembla als boosdoener. Het ligt er open en bloot op de enorme vuilnisbelt. Dat trekt ijsberen aan: het is een gemakkelijke voedselbron. Als ijsberen dat eenmaal weten, zullen ze blijven terugkeren. „De directe maatregel die nodig is, is strenger afvalmanagement”, zegt hij. „En verder natuurlijk snel en drastisch de uitstoot van broeikasgassen verminderen.”

Conclusie

Rond Nova Zembla ligt ’s winters steeds minder zee-ijs dat geschikt is voor ijsberen. Elders komen ijsberen dorpen binnen als zee-ijs en zeehonden buiten bereik zijn. Maar de invasie in Beloesja Goeba is raadselachtig: de beren zijn weldoorvoed. Het ligt voor de hand dat klimaatverandering een onderliggende rol speelt, maar dat wordt nog onderzocht. Met de kanttekening dat de vuilnisbelt de directe aanleiding is, beoordelen we de stelling als grotendeels waar.

Ook een bewering zien langskomen die je gecheckt wilt zien? Mail nrccheckt@nrc.nl of tip via Twitter met de hashtag #nrccheckt