Oorlog dwingt Oekraïense Serhi en Maryna tot een lange-afstandshuwelijk

Serhi Rozjkov wil niet meer in zijn tweepersoonsbed slapen. Hij kan er de slaap niet vatten, de herinneringen zijn te pijnlijk, te confronterend. Hij heeft het bed dus maar afgehaald. Er liggen alleen nog een wit laken op en twee zwarte kussens.

Aan het voeteneind staat nog wel een onbeslapen houten babybed. Op het stippellaken liggen twee knuffels te verstoffen: een bruine hond met een mintgroene muts en een ronde lichtblauwe vis.

Serhi en zijn vrouw Maryna Borejko (beiden 33) sliepen voor het laatst in dit bed in de nacht van 5 op 6 september. Ook baby Oleksi van 8,5 maanden lag nog tussen zijn knuffels. De volgende dag vluchtten moeder en zoon samen met grootmoeder Polina (60) Oekraïne uit. Weg van de oorlog in Charkiv – de stad die vanaf de eerste oorlogsdag lijdt onder voortdurende Russische aanvallen. Naar het veilige Duitsland.

Sindsdien heeft Serhi elke nacht op de bank in de woonkamer geslapen. De herinneringen aan Maryna en Oleksi maken hem verdrietig en boos, omdat hij niet bij hen kan zijn. Oekraïense mannen tussen de achttien en zestig jaar mogen het land niet verlaten omdat zij beschikbaar moeten zijn voor de krijgsmacht.

Zo’n 2.500 kilometer verderop slaapt Maryna met haar zoontje Oleksi in één kamer. Zij en Polina delen in het West-Duitse stadje Baesweiler een driekamerappartement met een andere Oekraïense vrouw en haar twee zonen. De enige kleur in de sober ingerichte gedeelde woonkamer komt van de bloemen die ze hebben neergezet in de vensterbank en op de eettafel. Ze verblijven er gratis.

Maryna leeft in Duitsland anders dan ze gewend was. In Oekraïne behoorde ze tot de middenklasse: ze ging skiën in het Oekraïense Karpatengebergte, had een goede marketingbaan. Nu heeft ze geen auto en moet ze naar de voedselbank.

Maryna en Oleksi krijgen samen 790 euro per maand, Polina 460. „Hier in Duitsland ben ik niemand”, beseft Maryna – wat ze gelaten accepteert. „Ik doe het voor hem”, zegt ze met een knikje naar Oleksi. „Maar dit is niet leven waarvan ik gedroomd heb. Ik had me nooit kunnen voorstellen dat mijn leven zo zou lopen.”

Wachten bij de deur

Het vertrek van zijn vrouw en kind heeft Serhi doen huilen. Het zijn emoties waar hij geen controle over heeft, zegt hij. „Maar ik weet dat het de juiste beslissing was. Want in de toekomst kunnen we weer bij elkaar zijn.” In de tussentijd koestert hij hun fotoalbum.

Zijn woning in Charkiv verraadt dat hier een man alleen woont. Nergens bloemen, wel een laptop op een trommel middenin de woonkamer en drie halters in een hoek. Het kinderspeelgoed heeft hij opgeruimd, ook die herinnering aan zijn zoontje vond hij te pijnlijk om te zien.

Het doet hem denken aan alle keren dat Oleksi zijn vader opwachtte bij de deur van het appartement, om samen te kunnen spelen zodra hij thuiskwam van zijn werk. Ook Serhi keek altijd reikhalzend uit naar dat moment. „Ik vloog onmiddellijk na het werk naar huis.”

In de trein van Charkiv naar Polen zocht baby Oleksi de eerste nacht op dezelfde manier naar zijn vader, vertelt Maryna aan de eettafel in Baesweiler. Hij kroop rond, keek almaar om zich heen, en wachtte tenslotte bij de deur van de coupé, alsof zijn vader elk moment kon binnenwandelen. Hij bleef zitten tot hij bijna in slaap viel. Hetzelfde deed hij in de tijdelijke verblijfplaatsen onderweg, en in hun uiteindelijke opvanglocatie in Bochum. Al zat hij daar niet bij de deur, maar bij het gordijn dat als deur diende. Nu doet hij dat niet meer, vertelt Maryna.

Klanten wachten tot de voedselbank in Baesweiler opent. Polina op zoek naar levensmiddelen.

Foto's: Foto Chris Keulen

Midden in het oorlogsgeweld hadden Maryna en Serhi elkaar de vraag gesteld: wat als het leven morgen eindigt? Waar gaan we spijt van krijgen? Wat als de bommen vallen en we liggen onder het puin, en we denken over wat we in ons leven altijd hebben willen doen, maar niet hebben gedaan?

Het antwoord gaven ze zelf: een kind. Ze wilden altijd al graag een baby. Serhi: „De oorlog kan nog een jaar duren. Misschien wel tien jaar. Moet je dan al die tijd wachten? Onze kinderen zijn onze vreugde. Dit is de zin van het leven. Het geeft motivatie en kracht in oorlogstijd door te gaan met je leven en niet alleen te zitten wachten tot alles voorbij is.”

„Ik weet dat oorlog, gevaar, voor sommige mensen de reden is om de komst van een kind uit te stellen”, zegt Maryna. „Maar bij ons werkte dat omgekeerd. Als het nu niet is, wanneer dan wel? We worden ouder.” Op 24 november 2023 werd Oleksi geboren.

Beschadigde kinderen

Zijn komst bracht vreugde, maar dwong Maryna en Oleksi ook na te denken over hoe je het gezinsleven in oorlogstijd vormgeeft. Voor Maryna waren twee momenten beslissend voor haar vertrek uit Charkiv.

Het eerste was toen zij en Serhi tijdens haar zwangerschap in het ziekenhuis – uitgerekend naast een militair hospitaal – naar de schuilkelder moesten tijdens een luchtalarm. Het tweede moment kwam na de bevalling. Bij een controlebezoek met Oleksi aan het ziekenhuis, zag ze hoe de oorlog andere kinderen had beschadigd. Kinderen uit Koepjansk en Vovtsjansk, plaatsen dicht tegen de frontlinie, kampten zichtbaar met psychische problemen. Ze zwegen alleen maar. Maryna dacht aan hoe Oleksi reageerde als ze bij een luchtalarm moesten schuilen. Hij huilde niet, maar keek met grote ogen om zich heen.

In de berging van het appartement in Charkiv staat een kinderwagen voor Oleksi. In de keuken schept Serhi een bord borsjtsj op.

Foto's: Kostyantyn Chernichkin

Dit leven wilde Maryna haar zoon niet aandoen. „Oekraïne houdt bij hoeveel kinderen Rusland heeft vermoord en hoeveel kinderen lichamelijk gewond zijn. Maar de autoriteiten tellen niet hoeveel kinderen geestelijk gewond raken. Ik besefte dat mijn kind ook op deze manier gewond kon raken en dat hij weg moest.”

Serhi kwam in mei dit jaar tot hetzelfde besef. Een Russisch bombardement trof het winkelcentrum Epitsentr in Charkiv. Negentien mensen kwamen om, onder wie twee kinderen. Serhi wist dat hij daar ook had kunnen lopen met zijn gezin. Hij hield ervan om met zijn vrouw en zoontje te winkelen, op zoek naar spullen voor hun huis, zoals gordijnen, zonwering of bloempotten.

„Oleksi’s leven hangt van ons af, van zijn moeder en vader”, zegt hij. „Ik zal het mezelf niet vergeven als er iets gebeurt met mijn kind.”

Als Serhi nu ’s nachts in zijn eentje op de bank slaapt, ligt zijn telefoon altijd naast hem. Zodra buiten het luchtalarm klinkt, kijkt hij op Telegramkanalen in welke richting de Russische raket, glijbom of drone zich beweegt. De Oekraïense krijgsmacht kan inschatten op welke stadswijk de aanval is gericht, en geeft die informatie door aan beheerders van Telegramkanalen. Als er gevaar dreigt, vlucht Serhi de gang op – dan is er een extra muur die hem beschermt. Hij kan pas rustig slapen als het sein veilig heeft geklonken.

Baby Oleksi met zijn moeder Maryna en zijn oma Polina. Maryna telefoneert met haar echtgenoot Serhi in Oekraïne.

Foto's: Chris Keulen

Raar soort opluchting

Ook Maryna volgt de nachtelijke Russische aanvallen via haar telefoon, en ze ontspant pas als ze ziet dat de wijk waar Serhi zich bevindt niet het doelwit is. „Het is een raar soort opluchting”, zegt ze. „Je voelt je opgelucht omdat het niet jouw wijk betreft, tegelijkertijd schaam je je voor dat gevoel. Omdat je weet dat er iemand anders op dat moment dood kan gaan. Dat is zo vreemd.”

Serhi vertelt hoe hij de avond ervoor met zijn onderbuurman Vitali Tkatsjenko (38) buiten op een bankje bij de ingang van hun flat zat te roken, terwijl een nieuwe Russische aanval op de stad begon. „We zagen flitsen in de lucht en vervolgens begonnen de explosies. Dat was verderop in de stad. Toen kwam een explosie dichtbij en zijn we naar de gang gegaan.”

Hij vertelt er nuchter over. „We zijn gewend geraakt aan de explosies. Een mens past zich aan alles aan. Al maakten we ons gisteravond zorgen.” Bij het bombardement die avond vielen 21 gewonden.

Serhi zit vaker op dat bankje met de buren van zijn flat. ’s Avonds kletsen ze bij en drinken thee of koffie. Ze vormen een hechte groep. De buren staan voor Serhi klaar nu hij alleen is. „Ze nodigen me uit. We brengen veel tijd samen door. Ik ben niet alleen met mijn gedachten in mijn appartement.”

Maar als hij de plek laat zien waar hij het liefst gaat vissen, komt het gesprek toch op eenzaamheid. „Natuurlijk is er de afleiding van werk, vrienden en de buren. Maar soms word ik wakker en voel ik me eenzaam zonder specifieke aanleiding. Dat gevoel komt van binnenuit. En sommige momenten zijn moeilijk. Ik denk dan aan Oleksi en dat de oorlog eerder moet eindigen. Zodat hij terugkeert en we samen kunnen zijn, zodat ik zijn eerste stapjes kan zien en we samen kunnen wandelen, samen kunnen vissen.”

Serhi belt elke dag minstens één keer met zijn gezin in Duitsland.

Foto's: Kostyantyn Chernichkin, Chris Keulen

Vanuit Baesweiler ziet ook Maryna dat haar man eenzaam is. „Voor ons is het makkelijker. We hebben een nieuwe plek, nieuwe mensen om ons heen, we moeten papierwerk invullen. Maar hij blijft in dezelfde omstandigheden. Aan het einde van de avond komt hij thuis in een lege flat.”

Niet dat Maryna het gevoel niet kent. „Ik voel me ook eenzaam. Maar ik heb niet zoveel tijd om dat tot me door te laten dringen. En als ik me eenzaam voel dan vraagt Oleksi om aandacht: ‘Pak mij op! Speel met mij!’ Hij helpt me positief te blijven. Hij is een klein stukje geluk te midden van deze vreselijke oorlog. De oorlog heeft ons geholpen te begrijpen wat er echt toe doet, omdat we weten hoeveel we kunnen verliezen.”

Zonder kind heeft Serhi meer vrije tijd dan voorheen. Na het ontbijt rijdt hij naar twee vrienden in een andere wijk, om samen een BMW te repareren. Zelf je auto repareren hoort erbij in Oekraïne. Het bespaart geld en „het maakt je tot een echte Oekraïense man”.

Ze praten nauwelijks over de oorlog. De vrienden vinden het moeilijk er iets over te zeggen, omdat de Oekraïense krijgsmacht en regering niet alles vertellen wat aan het front gebeurt. En ze hebben er toch geen invloed op. Ook niet op de mobilisatie. Oekraïne heeft te weinig manschappen, weten ze. Als er een bevel komt vanuit Kyiv om alle mannen te mobiliseren, dan gaan de drie vrienden zonder morren naar het front.

Voorlopig hoeft Serhi niet de krijgsmacht in. Hij heeft een vrijstelling, omdat hij onmisbaar werk doet in een militaire fabriek. „Dit is mijn bijdrage aan de overwinning.”

Zelf je auto repareren hoort erbij in Oekraïne. Het bespaart geld en „het maakt je tot een echte Oekraïense man”.

Foto's: Kostyantyn Chernichkin

Hamster, hamster

Tijdens de oorlog is hij twintig kilo afgevallen. Dat komt niet alleen door het hardlopen iedere dag in een park in de buurt. Het is ook de stress. Hij is er ook grijs door geworden, beweert hij, terwijl hij aan zijn haar plukt. Zeker nu hij een gezin heeft, raakt hij van streek als kinderen sterven door een Russisch bombardement. „De dood van kinderen valt niet te rechtvaardigen.”

Thuis, na vriendenbezoek en hardlopen, belt Serhi liggend op de bank met een stralende lach Maryna en Oleksi in Duitsland. „Hallo, mijn liefste! Mijn kleintje. Hamster, hamster, hamster, hallo!” Serhi lacht om de kale kruin van zijn zoontje. „Die heb ik ook”, zegt hij terwijl hij over zijn hoofd wrijft.

„We zullen weer bij elkaar komen, mijn kleintje”, belooft hij Oleksi. „Het komt goed. Ik hou van jullie. Ik bel nog voor het slapen gaan. Kus”, besluit hij het gesprek van ongeveer twaalf minuten. Ze bellen elkaar elke dag. ’s Ochtends stuurt Serhi een bericht als bewijs dat hij nog leeft.

In Duitsland straalt Maryna als ze met Serhi heeft gebeld. Wanneer ze ophangt, zegt ze dat het geweldig is om haar man te spreken. Haar steun, haar zonneschijn.

Hadden ze niet ervoor kunnen kiezen om naar West-Oekraïne te vluchten, met zijn allen? De Russen vallen daar minder vaak aan. Ze hebben die mogelijkheid besproken, maar er is geen veilige plek in Oekraïne, ziet Maryna. Ze haalt de tragische gebeurtenis aan van een vader die zijn vrouw en drie dochters verloor bij een raketaanval op hun huis in de West-Oekraïense stad Lviv afgelopen september. Duitsland is veilig, zegt ze.

Haat

Maryna wil Duits leren en gaan werken, maar ze wil niet in Duitsland blijven. Zodra Charkiv goede luchtafweer heeft, gaat ze terug naar Oekraïne. „Natuurlijk, de Duitsers zijn aardig, maar toch zal ik altijd alleen zijn. Ze hebben de bommen niet horen vallen. Ze hebben niet gezien hoe de mensen huilden die een geliefde hadden verloren. En dat is maar een van de redenen waarom ik denk dat Europeanen ons niet helemaal begrijpen. Ik wil leven met de mensen die Rusland en Russen net zo haten als ik”, stelt Maryna.

„Sommige mensen vinden dat haat slecht is”, vervolgt ze. „Je moet niemand haten, zeggen ze. Ik ben het daar totaal niet mee eens. De Russen verdienen het om gehaat te worden. Ik haat alle soorten Russen.”

Ze gaat ook Oleksi opvoeden met haat tegen Rusland. „Ik zal hem vertellen dat de Russen ons volk hebben vermoord. Dat de Russen hem hadden kunnen doden. Dat ze zijn moeder en zijn vader kunnen vermoorden. Dat ze ons hebben gedwongen ons huis te verlaten. Ze hebben zijn gelukkige jeugd gestolen doordat hij niet meer bij zijn vader kan zijn.”