Poetin dreigt, maar dit brengt ‘inzet van kernwapens niet dichterbij’

De Russische president Vladimir Poetin verlaagde dinsdag formeel de drempel voor de inzet van nucleaire wapens. Is de wereld daarmee een stukje dichter naar de afgrond geschoven? Of is ook dit weer een van vele nucleaire dreigementen van Poetin waar hij geen gevolg aan geeft?

Als het gaat om nucleaire wapens, is het altijd raadzaam om alert te zijn: mocht het onverhoopt tot de inzet van zo’n wapen komen, dan zijn de gevolgen catastrofaal. Maar juist omdat die gevolgen zo groot zijn, is ook de drempel om kernwapens in te zetten hoog.

Om de risico’s in te dammen heeft een aantal kernmachten plechtig verklaard dat ze het voorkómen van een kernoorlog als hun belangrijkste verantwoordelijkheid zien. Vijf kernwapenstaten bevestigden in januari 2022, enkele weken voor de grootschalige Russische invasie in Oekraïne, „dat een nucleaire oorlog niet gewonnen kan worden en nooit gevochten moet worden.”.

De Russische Federatie is een van de ondertekenaars van de verklaring, maar dat heeft president Poetin er niet van weerhouden om Oekraïne en zijn bondgenoten er herhaaldelijk aan te herinneren dat Rusland over kernwapens beschikt. Steeds als het Westen zwaardere wapens aan Oekraïne leverde, dreigde Poetin met escalatie. De aanscherping van de nucleaire doctrine dinsdag volgde vrijwel onmiddellijk op het nieuws van afgelopen weekend dat president Joe Biden de inzet van Amerikaanse langeafstandsraketten op Russisch grondgebied had goedgekeurd.

Poetin kondigde de verandering van de doctrine al aan in september, deze week ondertekende hij het decreet waarmee de wijziging van kracht wordt. In essentie komt het er op neer dat Rusland nucleaire wapens kan inzetten tegen een kernmacht als reactie op een conventionele aanval van een bondgenoot van die kernmacht – lees Oekraïne. Tegelijk wordt de drempel om met nucleaire wapens te antwoorden op conventionele wapens verlaagd. Moest voorheen nog het bestaan van Rusland op het spel staan, nu is een kritieke dreiging genoeg.

De functie van een doctrine

Maar wat is een doctrine precies? Het is, schreef hoogleraar Strategische Studies Phillips P. O’Brien dit najaar, een middel voor afschrikking. „Een doctrine is niet meer dan een instrument van buitenlands beleid dat erop gericht is dat een staat zijn zin krijgt. Het brengt de inzet van nucleaire wapens niet dichterbij.” Het is de leider die bepaalt wanneer kernwapens ingezet worden, niet de doctrine.

De doctrine wekt de suggestie dat Poetin automatisch gedwongen zal zijn om bij een bepaalde aanval bepaalde stappen te zetten. Maar dat is onzin, stelde Tom Nichols, redacteur van The Atlantic, die een boek op zijn naam heeft staan over de militaire doctrines van de Sovjet-Unie. Poetin wil dat men gelóóft dat hij niet anders kan.

In de Sovjet-tijd had Moskou doctrines nodig om ideologische debatten te voeren. Maar Poetins regime is geen ideologisch regime. Het is een schurkenregime, schreef Nichols op X, dat kan doen en laten wat het wil: „‘Doctrine’ is wat Poetin op een bepaald moment wil”. Het is alsof [de fictieve mafiabaas] Tony Soprano een ‘doctrine’ zou hebben om zijn familie te runnen, aldus Nichols.

Kernwapenspecialist Hans Kristensen van de Federation of American Scientists houdt het erop dat de aanpassing van de doctrine niet meer is dan een manier om aandacht te trekken. „De herhaaldelijke nucleaire waarschuwingen en de recente verbale verlaging van de drempel voor de inzet van nukes zijn een bijna wanhopige poging om serieus genomen te worden”, schreef hij deze week op Bluesky.

Ook al is een doctrine niet wat het lijkt te zijn, het maakt Poetin er niet minder gevaarlijk of onberekenbaar op. Er zijn twee redenen waarom kernwapenspecialisten de inzet van kernwapens nu niet heel waarschijnlijk vinden. Moskou’s beschermheren in Beijing hebben Poetin uitdrukkelijk gewaarschuwd tegen het gebruik van kernwapens. Bovendien hebben de Verenigde Staten heel duidelijk gemaakt dat Rusland de inzet van een kernwapen duur zou komen te staan. Maar honderd procent uitsluiten kun je het op lange termijn niet, zeker als de oorlog voortduurt en verder escaleert.

Het Witte Huis reageerde dinsdag koel. „Dit is meer van dezelfde onverantwoordelijke retoriek van Rusland die we al twee jaar zien.” De VS zagen geen aanleiding om hun doctrine of nucleaire houding aan te passen, omdat ook Rusland zijn ‘nuclear posture’ niet heeft herzien.