Qatar dreigt gasleveranties aan Europa te stoppen. Wat speelt er?

Nee, hij was echt „niet aan het bluffen”. De Qatarese minister van Energie Saad al-Kaabi zei het er voor de zekerheid maar even bij. Maandagochtend dreigde hij in de Britse zakenkrant Financial Times met het stopzetten van de gasleveranties aan Europa, als ook maar één EU-lidstaat het in zijn hoofd zou halen om zijn land te bestraffen voor eventuele overtredingen van een nieuwe Europese wet op verantwoord ondernemen. Is Europa net van zijn oude ‘gaskwelgeest’ Rusland af (dat land dreigde ook te pas en te onpas met het afsluiten van de gaskraan), dient de volgende zich alweer aan.

1Waarom is Qatar boos?

Steen des aanstoots is, officieel, de nieuwe EU-wet op maatschappelijk verantwoord ondernemen die vanaf 2027 van kracht wordt. Ook wel de ‘anti-wegkijkwet’ genoemd. Deze wet verplicht grote bedrijven – ook van buiten de EU – om misstanden in hun productieketens (denk aan milieuvervuiling en mensenrechtenschendingen) op te sporen en aan te pakken. Qatar tekent tegen deze wet al een tijdje, en steeds luider, protest aan.

Lees ook

Na onderhandelen tot het daglicht ligt er een Europese wet verantwoord ondernemen

Volgens de minister zijn dit soort controles niet te doen voor het Qatarese staatsgasbedrijf (omzet in 2023: 50 miljard euro). Dat werkt volgens hem met „honderdduizend” toeleveranciers, over de hele wereld. En de boetes bij eventuele overtredingen zijn tegelijk absurd hoog, vindt hij. Lidstaten kunnen in ernstige gevallen boetes opleggen van minimaal 5 procent van de wereldwijde omzet van een bedrijf. Dan is de keuze gemakkelijk gemaakt, aldus Al-Kaabi. „Als ik 5 procent van mijn omzet kan verliezen door zaken te doen in Europa, dan doe ik maar geen zaken in Europa.”

25 procent van de wereldwijde omzet klinkt ook wel als veel. Heeft Qatar een punt?

Financiële sancties die een percentage van de wereldwijde omzet belasten zijn de afgelopen jaren in veel landen juist in zwang geraakt, na kritiek dat bedrijven vaak te gemakkelijk wegkwamen als ze de regels aan hun laars lapten. Die bedrijven werden zelf steeds groter en internationaler, en verdienden steeds meer geld. Maar eventuele boetes bleven lang juist ‘nationaal’ en beperkt. Vijf procent lijkt ook weer niet bijster hoog, vergeleken met bijvoorbeeld sancties die kunnen volgen op overtreding van Europese mededingingswetten. De maximumboete kan daar oplopen tot 10 procent van de omzet. Klimaatjurist Tim Bleeker, die recentelijk nog een paper over de impact van de wet schreef: „Persoonlijk vind ik het profiteren van kwetsbare (kinder)arbeiders die onder gevaarlijke omstandigheden werken in een textielfabriek kwalijker dan het maken van prijsafspraken over de daar geproduceerde T-shirts.”

3Hoe serieus moet je het dreigement van Al-Kaabi nemen?

Zolang er gedreigd wordt, betekent dat meestal ook dat er te onderhandelen valt, is een oude regel in de energiewereld. Aan Europese zijde lijkt er in ieder geval speelruimte te zijn. De nieuwe wet werd weliswaar in april dit jaar aangenomen, maar er lijken onder de nieuwe, veel rechtsere Europese Commissie die afgelopen najaar aantrad stappen gezet te worden om die toch weer af te zwakken. Lidstaten moeten de richtlijn ook nog omzetten naar nationale wetgeving, waarbij ze traditioneel best wat vrijheid hebben.

De Qatarese minister heeft zelf een deel van zijn wensen al te kennen gegeven: in het interview zei hij dat hij er wél mee zou kunnen leven als EU-lidstaten eventuele boetes zouden opleggen als percentage van de in Europa geboekte omzet. Zolang maar niet de mondiale omzet belast werd. De minister gaf zelf verder ook toe dat hij contracten niet zomaar kon verbreken. Bij eventuele boetes gaat hij „juridische wegen” verkennen om de export stop te zetten.

4Hoe kwetsbaar is Europa?

Qatarees gas is sinds Rusland in 2022 de gaskraan naar Europa dichtdraaide zonder twijfel veel belangrijker geworden voor de EU. Qatar stuurde scheepslading na scheepslading met vloeibaar gemaakt gas (lng) naar de EU, en behoort inmiddels tot de grootste leveranciers van Europa. Maar tegelijk behoort Qatar tot de ‘kleintjes’ onder die groten. Noorwegen en de Verenigde Staten zijn de echte hofleveranciers. Noorwegen was in 2023 goed voor bijna 30 procent van alle Europese gasimport, de VS voor iets minder dan 20 procent. Daarbij vergeleken is Qatar, met iets meer dan 5 procent, geen supergrote speler. Vooral Nederland, Frankrijk, Italië en Duitsland kopen veel Qatarees gas.

Mocht Qatar daadwerkelijk wegvallen als gasleverancier, dan kan Europa wellicht nog meer importeren uit de VS, aangezien Donald Trump er bij Europa al langer op aandringt om meer Amerikaans gas te kopen. De vraag is wel in hoeverre Europa dat zelf ook wil, aangezien de EU juist gas uit veel verschillende landen wil halen, om niet te veel afhankelijk te zijn van één of enkele landen.

Overigens kan het dreigen met belemmeringen in de gasmarkt wel de gasprijzen even verhogen. Dat is relevant voor huishoudens met een variabel energiecontract. Maar dit soort prijsreacties duren over het algemeen kort. De impact van het dreigement van Al-Kaabi lijkt voorlopig klein. De gasprijs versprong maandagochtend van 44,1 euro naar 45,3 euro.

5Kan Qatar zelf zonder Europese klanten?

Qatar heeft geen andere optie dan Europa af te stoten als klant als lidstaten inderdaad boetes gaan opleggen, stelde Al-Kaabi. „Als QatarEnergy 5 procent van zijn omzet verliest, verliest de Qatarese staat 5 procent van zijn omzet. Dat is geld van het volk, dat kunnen we niet zomaar opgeven. Niemand zou het accepteren als we dat zomaar zouden opgeven.”

Maar tegelijkertijd lijkt Qatar zelf ook niet zo heel gemakkelijk los te kunnen komen van Europa, want de EU was vorig jaar goed voor ongeveer 19 procent van de afname van Qatarees vloeibaar gas, volgens Global LNG Hub, een marktonderzoeksbureau. En dat terwijl de EU zelf dus maar voor 5 procent ‘afhankelijk’ is van Qatar voor zijn gasvoorziening. In die zin is Qatar afhankelijker van de EU dan andersom.

Alleen, net zoals de EU dat doet bij zijn import, probeert Qatar zijn export uit te smeren over verschillende landen. Qatar heeft ook langetermijncontracten lopen met grote afnemers in Azië, waar het land veel meer naartoe exporteert dan naar Europa. Dat zal de pijn van de maatregel om Europa los te laten verlichten.