Rome gooit zijn heilige deuren open voor de start van het jubeljaar

Alleen tijdens een Heilig Jaar mag de paus de zogeheten heilige deuren van de vier pauselijke basilieken in Rome openen. Door op 24 december, op kerstavond, als allereerste de heilige deur van de Sint-Pietersbasiliek te openen, trapte Franciscus dinsdag officieel het Heilig Jaar of jubeljaar af. De eerste heilige deur is die van Sint-Pieter, de laatste die Franciscus op 5 januari opent, is die van de basiliek van Sint-Paulus buiten de muren. Tussendoor volgen nog de basiliek van Sint-Jan van Lateranen en van Sint-Maria de Meerdere, in de Romeinse wijk Monti.

„Om te voorkomen dat de paus tijdens zo’n hoogst plechtig moment plots zou botsen op een haperende deur, werden de vier deuren onlangs nog eens goed nagekeken. Buiten het Heilig Jaar worden ze immers dichtgemetseld aan de binnenkant”, zegt de Belgische theoloog en Vaticaan-kenner Emmanuel Van Lierde. Heel 2025 zullen de heilige deuren openstaan, zodat pelgrims erdoorheen kunnen stappen.

Paus Franciscus opent de heilige deur, op 24 december 2024. Alleen tijdens een Heilig Jaar mag de paus de heilige deuren van de vier pauselijke basilieken in Rome openen.

Een jaar vol evenementen

De stad Rome en het Vaticaan, die het Heilig Jaar samen organiseren, verwachten dat duizenden pelgrims een reis naar Rome zullen ondernemen, speciaal om een van de talrijke religieuze evenementen van het jubeljaar mee te pikken. Bisdommen in Nederland roepen nu al jongeren op zich in te schrijven voor de Jubilee of the Youth, een versie van de katholieke Wereldjongerendagen, in de lente van 2025 in Rome.

Niet alleen in de religieuze pers is er veel aandacht voor het Heilig Jaar. Nieuwszender Sky TG24 wijdt zelfs een gedetailleerd artikel aan de manier waarop een pelgrim straks een volledige aflaat – de vergiffenis van alle zonden – verdient. „Wie door de heilige deur van de Sint-Pieter stapt, symboliseert zijn traject van zondigheid naar de gratie van God”, staat te lezen op de website van de nieuwszender.

Voor wie al enthousiast is: alleen door die deur lopen is niet voldoende om een plek in de hemel te verdienen. De zonden moeten ook worden opgebiecht, de gelovige moet naar de eucharistieviering, en bidden voor de noden van de paus. Liefdadigheidswerk wordt ook aangemoedigd. Veel moderne katholieken zijn bepaald geen fan van het concept ‘aflaat’, dat achterhaald of zelfs middeleeuws op hen overkomt.

Gelovigen en pelgrims wachten op het Sint-Pietersplein op de opening van de heilige deur van de Sint-Pietersbasiliek in het Vaticaan, 24 december 2024. Rome verwacht dat duizenden pelgrims een reis naar de stad zullen ondernemen.

Eeuwenoude traditie

Het jubeljaar is een traditie die al sinds 1300 bestaat. Het ‘gewone’ jubeljaar vindt elke 25 jaar na Jezus’ geboorte plaats, met Kerstmis, al mag een paus zelf tussendoor ook nog een extra editie inlassen. Zo riep Franciscus 2016 uit als het ‘jaar van de barmhartigheid’. Het jubeljaar 2025 zou er dus sowieso komen, maar speciaal is wel dat Pasen volgend jaar in de Latijnse (westerse) en oosterse kerk precies samenvalt. Voor christenen is de herdenking van Jezus’ verrijzenis uit de doden hun belangrijkste feest. Maar al jaren vieren Latijnse en oosterse christenen Pasen vaak op een ander moment, omdat zij een andere kalender volgen. „Al lang is er het verlangen om tot een gemeenschappelijke paasdatum te komen”, zegt Van Lierde. „Hopelijk lukt het om in het Heilig Jaar tot zo’n akkoord te komen, want vooral in het Midden-Oosten, met zoveel verschillende kerken, is het vreemd dat christenen niet op dezelfde dag hun belangrijkste feest vieren.”

Het jubeljaar gaat terug op een traditie die de joden al kenden. „In het Bijbelse Israël stond het jubeljaar symbool voor een moment waarop de Schepping extra zorg en herstel verdiende, er meer ruimte was voor verzoening, een einde aan oorlogen, de vrijlating van gevangenen en slaven, en de kwijtschelding van schulden – ook letterlijk”, zegt theoloog Van Lierde. „Maar velen vermoeden dat zo’n jubeljaar nooit echt plaatsvond op die idealistische, Bijbelse manier. Het draait eerder om de sterke symboliek, die vandaag nog altijd overleeft.” Het jubeljaar is bijvoorbeeld het moment bij uitstek waarop pausen pleiten voor een einde aan oorlogen en voor de kwijtschelding van schulden van armere landen.

Of wereldleiders van zo’n pauselijk pleidooi onder de indruk zijn, is maar de vraag. „Ik geloof niet dat [de Russische president Vladimir] Poetin of [de aanstaande Amerikaanse president Donald] Trump de aanbevelingen die Franciscus tijdens het jubeljaar doet, ook gaan uitvoeren. Het morele gezag van de leider van de wereldkerk reikt niet zo ver”, vreest Van Lierde. De oproepen van de paus zullen vooral sterk aankomen bij de eigen achterban. Zo zullen katholieke organisaties als de internationale vredesbeweging Pax Christi en de Sint-Egidius-gemeenschap door de woorden van de paus mogelijk een extra impuls krijgen om actie tegen de doodstraf te voeren.

Foto’s Guglielmo Mangiapane/Reuters / Andrew Medichini/AP

Het gaat niet goed met de Kerk

Het Heilig Jaar doet gelovigen ook onvermijdelijk stilstaan bij de gezondheid van hun wereldkerk. En het gaat helemaal niet goed. „Het huis staat in brand”, zegt theoloog Van Lierde. Seksueel misbruik door geestelijken blijft de grootste smet. „De schandalen in de kerk in België blijven opduiken, en de bezorgdheid hierover reikt tot in het Vaticaan”, zegt Van Lierde. „Deze paus heeft de regels en wetten rond seksueel misbruik wel aangescherpt, maar die moeten dan ook worden toegepast. Ook elders, denk maar aan de VS, is seksueel misbruik al ruim dertig jaar een groot probleem.”

Van Lierde kan zich niet aan de indruk onttrekken dat het Vaticaan in deze cruciale kwestie te weinig pro-actief reageert, en achter de feiten aanholt. In 2014 richtte paus Franciscus een commissie op voor de bescherming van kinderen, waarna het tien jaar wachten was op het allereerste jaarrapport. „Het blijft allemaal too little, too late”, zegt de theoloog. „In verschillende ophefmakende zaken rond misbruik door geestelijken blijkt achteraf dat de eerste reflex erin bestaat om het eigen instituut te beschermen en een minnelijke regeling te treffen. Bedroevend.”

Ook de groeiende ontkerkelijking, in Latijns-Amerika, en in nog sterkere mate in het Westen, kan het Vaticaan niet langer negeren. Het centrum van de katholieke wereldkerk verschuift steeds sterker naar Afrika, en in mindere mate naar Azië. Zelfs deze paus, ondanks zijn vlotte stijl en sympathiek imago, slaagt er niet in het tij te keren. Een belangrijke reden voor de snel afnemende populariteit van de Katholieke Kerk in het Westen is, behalve de gebrekkige aanpak van seksueel misbruik, ook de tweederangsrol waarin vrouwen nog altijd worden geduwd. Zo weigert ook paus Franciscus dat zij tot diaken worden gewijd, waarmee hij vrouwen blijft uitsluiten van de gewijde ambten. Ook lhbti’ers voelen zich binnen de Kerk nog altijd niet helemaal gelijkwaardig behandeld.

Lees ook

Rome staat in de steigers voor het jubeljaar

Ondanks de snelle ontkerkelijking in het Westen staat Rome als hart van de wereldkerk niet ter discussie, en blijft de stad een aantrekkelijke reisbestemming, zeker tijdens een Heilig Jaar.

Ten slotte is daar het besef dat paus Franciscus inmiddels een man van 88 jaar is met een kwakkelende gezondheid. Het einde van een tijdperk komt onvermijdelijk dichterbij. Hoewel Vaticaankenners eerder dachten dat Franciscus in tegenstelling tot zijn voorganger Benedictus wel tot het einde zou blijven, bestaat daar nu toch weer wat meer twijfel over. Treedt ook hij alsnog af? En doet hij dat dan voor, tijdens, of na het jubeljaar? Het wordt koffiedik kijken wat de glimlachende maar onvoorspelbare Argentijn uiteindelijk beslist.