‘Van de museumwinkel in het Van Gogh zou Van Gogh zich omdraaien in zijn graf’

Femke Bijlsma (52) heeft naar eigen zeggen een „gypsy cv”. Ze studeerde architectuur in Delft en Tokio, had haar eigen architectenbureau, schreef over kunst en design voor de Italiaanse krant La Repubblica, gaf zeven jaar les aan de architectuurafdeling van de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam en was onderdeel van kunstenaarscollectief Cascoland. Sinds 2018 werkt ze bij Kossmanndejong, een Amsterdams bedrijf dat tentoonstellingen en complete musea-belevingen ontwerpt over de hele wereld. Op dit moment werkt ze aan een museum in Bonn over de hedendaagse Duitse geschiedenis, een museum in IJsland over de oceaan en een paleontologisch teerputtenmuseum in Los Angeles.

Femke Bijlsma

Voor haar werk bezoekt Bijlsma musea over de hele wereld. Wat museumwinkels betreft ziet ze „veel gemiste kansen”, zegt ze. „Dat komt vooral doordat musea voor elk onderdeel iemand anders bellen: een architect voor het gebouw, een curator voor de tentoonstelling, een horecapartij voor het café en wéér iemand anders voor de winkel. Dan krijg je dat het café bitterballen verkoopt naast een tentoonstelling over vegetarisch eten. Een knap museum weet al die losse onderdelen toch zo te regisseren dat het een eenheid blijft. Dan ontstaat er iets magisch: een holistische totaalervaring waarbij alles tot in de details klopt en die je nog lang bijblijft.”

Te veel museumwinkels zijn te generiek, vindt Bijlsma. „Een paar boeken, een paar mokken, wat magneten. Het voegt veel meer toe als de producten inhoudelijk bij de tentoonstelling aansluiten. Als je als museum een verhaal vertelt over hoe Rembrandt zijn pigmenten zelf maakte, dan is het toch leuk om die pigmenten ook in de shop te vinden?” Een andere ergernis: museumwinkels die te commercieel zijn. „Het Van Gogh plakt het werk van Van Gogh op álles. Ook producten waarvan Van Gogh zich in z’n graf zou omdraaien.”

Een van Bijlsma’s favoriete museumwinkelaankopen is een ketting gemaakt door Native Americans uit de museumwinkel van het Autry Museum in Los Angeles. „Een kwalitatief mooi product. Elke keer als ik ’m om heb denk ik aan die plek. Daarvoor hoeft de naam van het museum er echt niet op te staan. Liever niet zelfs.”

Haarlem10. Museum van de Geest

Femke Bijlsma: „Soms kan de hoeveelheid informatie die je bij een tentoonstelling voor de kiezen krijgt te veel zijn om op dat moment te behapstukken. Een goede museumwinkel biedt de mogelijkheid om je later thuis verder te verdiepen in een bepaald onderwerp. Bij Museum van de Geest verkopen ze goede boeken over mentale gezond heid. Ook leuk: de ansichtkaarten met humoristische teksten over mental health, perfect om te versturen als je je vrienden wil opbeuren. Qua ruimtelijkheid scoort deze winkel niet zo hoog; het is er eigenlijk een beetje te klein. Maar het is een oud, bestaand gebouw, dus ze hadden weinig opties.”

Tokio9. D47

„Japanse ambachten zijn natuurlijk het allermooiste wat er maar bestaat. In dit museum worden moderne crafts uit alle 47 prefecturen van Japan getoond. Designobjecten gemaakt van keramiek, textiel en papier. En ze staan allemaal even prachtig opgesteld. Je moet het maar net kennen, want het zit op de zoveelste verdieping van een skyscraper midden in Shibuya, Tokio. Het is een hybride tussen een museum en een winkel, want bijna alles is te koop. Geen toeristenspullen, maar the real thing. En het helpt ook meteen lokale artisans aan inkomen.”

Milaan8. Fondazione Prada

„De Fondazione Prada in Milaan heeft een boekwinkel waar ze ook T-shirts verkopen die speciaal voor elke tentoonstelling ontworpen zijn door kunstenaars als Miranda July en Robert Gober. Alleen al de verpakking is niet normaal mooi. Elk T-shirt komt in een chique bewaardoos met een mooie grote kaart van de tentoonstelling erbij. Dat wil je meteen hebben, zeker als je net uit de tentoonstelling komt lopen. Daarna kun je ook nog iets eten of drinken in het door Wes Anderson vormgegeven café.”

teshima-eiland7. Teshima Art Museum

„Op een eilandje in het zuiden van Japan zit het Teshima Art Museum. Het gebouw, van architect Ryue Nishizawa, lijkt op een waterdruppel met een groot, open dak. Als je binnenkomt denk je: er is hier niks te zien. Het enige wat kunstenaar Rei Naito toont zijn waterdruppels. Die bewegen heel langzaam over de grond naar lagere punten. Na een tijdje rondkijken ga je allerlei subtiliteiten herkennen, zoals een zijden draadje dat in de wind waait. Het is bijna een spirituele belevenis. In het kleinere, maar net zo spectaculaire gebouw ernaast zit de winkel en het café, waar ze snacks van lokaal geteelde rijst serveren en mooie boekjes en kaarten verkopen. Heel minimaal, het zou raar zijn om daar mokken te verkopen. Een subliem voorbeeld van een totaalervaring.”

Rotterdam6. Nieuwe Instituut

„Als architect ben ik dol op de winkel van het Nieuwe Instituut. Het is dé snoepwinkel voor liefhebbers van architectuurboeken die je vrijwel nergens anders kunt vinden. Het is nerdy en lekker niche, dat past bij het museum. Voor mij voelt het als een safe haven, ik kom er altijd bekenden tegen. En ook nog eens lekker in het centrum van Rotterdam. De winkel zit op een goede plek: je ziet ’m meteen als je binnenkomt en je kunt ook even iets kopen zonder het museum in te gaan – dat vind ik altijd een pluspunt.”

Madrid5. CaixaForum

„In de winkel van het CaixaForum, een hedendaags kunstmuseum in een schitterend gebouw, nemen ze kunst en design heel serieus. Ze hebben prachtige boeken, kaarten en designobjecten. Voor mijn nichtje heb ik er laatst een boekje gekocht met plaatjes die je kunt uitknippen, zodat je een 3D-museum kunt bouwen en kunst aan de muur kunt hangen. Het is dé shop van Madrid. Dus niet de winkel van het bekendere Prado, die is veel te voorspelbaar: hier alle Vermeer-mokken, daar alle Velázquez-theedoeken. In Nederland is het Stedelijk Museum in Amsterdam van hetzelfde niveau als CaixaForum: ook een verrassend aanbod dat altijd actueel is. Ik koop daar veel boeken, maar ook Dutch design, zoals de tassen van Susan Bijl. En er werken leuke mensen die veel weten, dat is ook belangrijk.”

Somerset4. The Newt

„The Newt voelt nog als een geheim plekje, het is pas sinds vorig jaar open. Het is een prachtig Engels landgoed waar een van de rijkste mensen van Zuid-Afrika een aantal musea heeft gebouwd waar wij met Kossmanndejong aan hebben meegewerkt. Er is een museum over bijen, een over tuinieren, een over een Romeinse villa. Alles is van hoge kwaliteit en er zijn prachtige museumwinkels die helemaal on topic zijn. Vooral het winkeltje over tuinieren is fantastisch. Zaden, schriftjes met botanische schetsen, gietertjes – álles wat je maar kunt bedenken rondom dat thema. Bij het Romeinse museum is een kraampje waar je lekkernijen kunt kopen volgens de receptuur uit Romeinse geschriften. Het is echt een immmersive experience.”

Abu Dhabi3. Qasr al Hosn

„Qasr al Hosn, The House of Artisans, hebben wij ook ontworpen: het museum én de winkel. Abu Dhabi heeft weinig materieel, maar des te meer immaterieel erfgoed. Als nomadisch volk moesten ze alles wat ze maakten mee kunnen nemen op reis. Het museum gaat over de inventiviteit van ambachtslieden in dat soort omstandigheden. Van bijna niets toch iets kunnen maken. Alle producten zijn gemaakt van materialen die je in de woestijn kunt vinden, vooral veel palmbladeren en wol, dus er werd veel gevlochten en geweven. In de tentoonstelling zitten ambachstlieden te werken. Wat ze maken is te koop in de winkel. Geen ansichtkaarten, geen catalogi, maar prachtige kleine objecten. Bij mij thuis hangen ze in de kerstboom, je kunt ze ook aan je sleutelhanger hangen. Heel lokaal en duidelijk in lijn met het museum.” 

Amsterdam2. NEMO Science Museum

„Wat cadeautjes betreft, zeker voor kinderen, is NEMO on overtroffen. Mijn man en ik zijn gek op science toys – of verbaasdingetjes, zoals wij ze noemen. Veel museumwinkels verkopen gadgets, maar hier hebben ze een link met natuurkundige verschijnselen. Zoals de eindeloos fascinerende Liquid Timer, een zandloper zonder zand, die lijkt op een lavalamp. En er zijn leuke proefjes die kinderen uitnodigen om thuis verder te gaan met wat ze in het museum hebben gezien. Met hydrofobisch zand bijvoorbeeld, dat droog blijft onder water. Of een bouwpakket van een robotje dat werkt op zout water. Het klopt helemaal met hun missie: wetenschap toegankelijk en leuk maken. Dát bedoel ik met een holistische aanpak.”

Tilburg1. TextielMuseum

„De museumwinkel van het TextielMuseum is het tegenovergestelde van generiek. Ze geven Nederlandse kunstenaars de opdracht iets te ontwikkelen in hun eigen TextielLab. Dat zijn prachtige producten van hoge kwaliteit: theedoeken, tafellakens, dekens en stoffen sieraden ontworpen door bijvoorbeeld Viktor & Rolf, Studio Job en Mae Engelgeer. Unieke producten die je nergens anders kunt kopen, en die perfect connecten met het museum. Als bezoeker van de museumwinkel ben je net door het TextielLab gelopen waar die producten zijn gemaakt. Het zit ook op de juiste plek: tegenover het café. Dan kun je lekker in de winkel rommelen, terwijl de persoon met wie je bent vast aan de koffie gaat.”