Op een provisorisch altaar staan twee smalle vazen, daarin witte bloemen. Voor het altaar ligt een zachtbruin kleed. Op het kleed naast elkaar twee kistjes, met op elk een kaarsje. Ervoor twee kussentjes. De kistjes zijn zo groot als het kistje waarin je een dure fles wijn cadeau kan doen.
Het is de opstelling voor een rouwritueel. Het is voor een man uit Congo. Hij moest vluchten in de burgeroorlog. Zijn twee jonge kinderen die bij hem woonden, bleven achter. Toen de jongen zeven en het meisje vijf jaar oud waren, werden ze vermoord door militairen. Hij heeft geen afscheid kunnen nemen en hen niet kunnen begraven. Het verdriet is te groot om verder te kunnen leven.
Op het ene kussentje ligt een kleine gorilla van pluche, zijn zoon was dol op gorilla’s. Op het andere kussentje een teddybeertje. Er is een afscheidsbrief van de vader. Er is een speech door een van de therapeuten. Een gedicht. De muziek van de Titanic klinkt. De man huilt en huilt. Na een tijdje lukt het hem de gorilla en het beertje in de kistjes te leggen. De tweede therapeut helpt de kistjes sluiten en het deksel dichtlijmen. Dan klinkt er Afrikaanse kerkmuziek.
Met de auto rijden de twee therapeuten en de man naar het strand. Dat is vlakbij. Een van de therapeuten graaft aan de rand van de duinen een diep gat. De vader legt de kistjes naast elkaar erin. Hij houdt een korte toespraak en bidt voor zijn kinderen. Het duurt lang voordat hij het graf kan sluiten.
Over dit rouwritueel vertelde een van de psychomotorisch therapeuten (mijn stiefmoeder) me jaren geleden toen het net gebeurd was. Grote indruk maakte het, dat je op zo’n manier zulke diepe pijn kon ‘genezen’.
Ik vroeg haar er deze week weer naar en ze vertelde dat ze indertijd tientallen van die afscheidsrituelen had gedaan met getraumatiseerde vluchtelingen. Ik heb heel wat voorwerpen en kistjes begraven, zei ze. Het zware verdriet is daarna niet weg. Maar het ritueel maakt (heel vaak) het verschil tussen niet meer willen leven en ondanks alles wél verder kunnen. Zonder rituelen geen waardevol afscheid, geen nieuw begin.
Ons leven zit stampvol met rituelen. De meeste hebben uiteraard niet zo’n intensiteit als dit heftige rouwritueel. Niet iedere routine is een ritueel, maar een eenvoudige afscheidskus kan al rituele kracht herbergen. Het is elke handeling waaraan je zelf bijzondere betekenis toekent, zegt rituelenonderzoeker Brenda Matthijssen in NRC podcast Onbehaarde Apen. Je mist ze pas als ze ontbreken. In onze efficiënte informatiemaatschappij staan we daar te weinig bij stil, denk ik.
Rituelen zijn de avondwandelingen, de sterretjes, de oliebollen en de pasteitjes van het leven. Vertroetel ze.