Waar horen de botten van de stamvader van het Ottomaanse Rijk? In Noord-Syrië, vindt Turkije

Honderden Turkse militairen en tientallen tanks staken tijdens een februarinacht in 2015 de grens naar Syrië over. Dat deden ze niet om zich in de Syrische burgeroorlog te mengen, maar om een historische graftombe te ontzetten. Die werd bedreigd door de strijders van de Islamitische Staat. De resten van Suleiman Shah – de grootvader van de stichter van het Ottomaanse Rijk – werden die nacht geëvacueerd, samen met de 38 Turkse soldaten die hem bewaakten.

Bijna tien jaar later gaan er stemmen op in Turkije om de botten van Suleiman Shah terug te brengen naar hun oorspronkelijke rustplaats. IS is al enige tijd uit het gebied verdreven en na de val van Assad eerder deze maand hebben de Turken meer macht dan ooit in Noord-Syrië. Reden voor Turkse media om te speculeren dat een mogelijke terugkeer van Suleiman Shah ophanden is – iets waar verschillende Turkse premiers zich sinds 2015 voor hebben uitgesproken.

Ottomaanse stamvader

Volgens de overlevering was Suleiman Shah een stamleider uit Centraal-Azië die samen met zijn volk de Mongolen ontvluchtte. Onderweg naar het westen zou hij in 1236 zijn verdronken in de Eufraat, waarna hij in het huidige Syrië werd begraven. Zijn nageslacht trok verder richting Anatolië, waar zijn kleinzoon Osman I het Ottomaanse Rijk stichtte. Vijf eeuwen later besloot de Ottomaanse sultan Abdul Hamid II een tombe te bouwen bij wat men zag als het graf van stamvader Suleiman Shah.

Toen het Ottomaanse Rijk na de Eerste Wereldoorlog uiteenviel, kregen de Fransen het voor het zeggen in Syrië. Er volgde een korte oorlog over landsgrenzen met de nieuwe Turkse staat, die in 1921 werd beslecht met het Verdrag van Ankara. Daarbij werd rekening gehouden met het graf van Suleiman Shah. Zijn tombe lag op Syrisch grondgebied, maar zou „eigendom blijven van Turkije, dat ter plekke bewakers mag aanstellen en de Turkse vlag mag hijsen”.

Bij de bouw van de Tabqa-dam in 1973, waardoor het Assad-stuwmeer ontstond, dreigde de tombe onder water te komen staan. Daarom werd het graf zo’n tachtig kilometer naar het noorden verplaatst. Dat de tombe nu op een andere plek stond, deed voor de Turken niets af aan de afspraak dat het land eromheen Turks grondgebied is, maar dat zagen de Syriërs heel anders.

Door het uitbreken van de Syrische burgeroorlog in 2011 belandde het graf van Suleiman Shah opnieuw in de schijnwerpers van het Turkse publieke debat. President Recep Tayyip Erdogan, die destijds nog premier was, waarschuwde dat een aanval op het monument een aanval zou zijn op het Turkse grondgebied, „en ook op grondgebied van de NAVO”. De jonge Turkse dienstplichtigen die normaal gesproken bij de tombe bivakkeerden, werden vervangen door commando’s. De opmars van IS leidde uiteindelijk tot de militaire operatie.

De fixatie op de laatste rustplaats van Suleiman Shah past bij de historische symboliek die Erdogan zelf vaak toepast in zijn politieke campagnes. Daarnaast waren Ottomaanse tv-series de laatste jaren ongekend populair in Turkije. In één daarvan, Opstanding: Ertegul, is Suleiman Shah, als vader van de hoofdpersoon, een belangrijk personage.

Vakantiebungalow

Opvallend genoeg werden de resten van Suleiman Shah in 2015 niet meegenomen naar Turkije, maar verplaatst naar een andere plek in Syrië – de derde inmiddels. Deze keer op een veilige tweehonderd meter van de Turkse grens, omdat Turkije haar exclave binnen Syrië wilde behouden. Toch doet het tijdelijk uitziende karakter van de huidige tombe – het heeft iets weg van een vakantiebungalow – vermoeden dat Suleiman Shah zijn laatste rustplaats nog niet heeft gevonden.

De toekomst van de tombe zou vorige week dan ook onderdeel zijn geweest van onderhandelingen over een staakt-het-vuren tussen pro-Turkse milities en Koerdische strijdkrachten, melden Koerdische media. De Koerden vrezen dat Turkije het verplaatsen van het graf zal aangrijpen om een legerbasis binnen Syrië te bouwen.

De resten van Suleiman Shah terugplaatsen naar zijn vorige rustplaats gaat in ieder geval niet zomaar: om te voorkomen dat die in handen zou vallen van IS, blies het Turkse leger de tombe op.

Lees ook

Erdogan wil Atatürks verwestering corrigeren. Lukt het zijn neo-ottomaanse droom te verwezenlijken?