Westerse tegenwerking bedreigt de legitimiteit van het Internationaal Strafhof

De Verenigde Staten zijn boos, Rusland is boos, en Europese landen onderzoeken of ze onder hun verplichtingen uit kunnen. Sinds het Internationaal Strafhof eind vorige maand arrestatiebevelen tegen de Israëlische premier Benjamin Netanyahu, oud-minister Yoav Gallant en opperbevelhebber Mohammed Deif van de militaire vleugel van Hamas uitvaardigde, staat het onder extreme druk.

Waar Rusland het eerdere arrestatiebevel tegen Vladimir Poetin hekelt, is de westerse wereld verontwaardigd over de aanklacht tegen de Israëliërs. De Amerikaanse president Joe Biden noemde dat laatste bevel „buitensporig”, Republikeinse congresleden hebben alvast sancties aangekondigd tegen het hof en zijn medewerkers. Tijdens deze „ondermijning van zijn wereldwijde mandaat”, in de woorden van Human Rights Watch, komen de landen die het hof in het leven hebben geroepen deze week in Den Haag bijeen.

Wat is een rechtbank waard als de wereld haar besluiten niet wil horen? Deze „crisis” voor het Internationaal Strafhof heeft impact op zijn legitimiteit en op het internationaal recht in het algemeen, zegt Julie Fraser, mensenrechtenexpert van de Universiteit Utrecht. „Maar sinds zijn oprichting in 2002 heeft het hof altijd crises meegemaakt. Neem het vroegere verwijt dat het hof alleen achter Afrikanen aanging. En ook Amerikaanse sancties zijn niet nieuw.”

Wel nieuw is dat het hof achter leiders van een gevestigde democratie aangaat. Fraser: „We zien hier een interessante omkering. Voorheen drongen landen in het mondiale noorden er bij landen als Zuid-Afrika op aan om bijvoorbeeld de Soedanese oud-president Omar al-Bashir te arresteren. Nu is het Zuid-Afrika dat aan de kant van de Palestijnen staat, en voelt het mondiale noorden zich minder comfortabel.”

Uitnodiging voor Netanyahu

De VS zijn geen lidstaat van het hof. Dat ligt anders voor de meeste andere westerse landen. Zij zijn verplicht om Netanyahu, Gallant en Deif – die Israël zegt gedood te hebben – te arresteren zodra ze in hun land opduiken. Niet iedereen is dat van plan. De Hongaarse premier Viktor Orbán heeft zelfs gezegd dat hij Netanyahu zal uitnodigen om naar Boedapest te komen. En de Franse regering stelt dat de Israëlische premier immuniteit geniet, als regeringsleider van een staat die niet bij het hof aangesloten is.

Opvallend is dat ook gastland Nederland – het hof is gevestigd in het Haagse stadsdeel Scheveningen – onderzoekt of het onder zijn internationaalrechtelijke verplichtingen uit kan. Waar minister Caspar Veldkamp (Buitenlandse Zaken, NSC) eerder zei dat Netanyahu hier meteen gearresteerd zou worden, zei premier Dick Schoof dat er bekeken zal moeten worden voor welk doel Netanyahu naar Nederland komt. „Als je hier bijvoorbeeld komt voor de OPCW [Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens, ook in Scheveningen], dan valt het niet onder de arrestatieverplichting van het hof”, zei Schoof.

Het is „heel begrijpelijk”, zegt historicus Iva Vukusic van de Universiteit Utrecht, dat staten, juristen en wetenschappers verschillende en soms tegengestelde standpunten hebben over immuniteit van hoge staatsfunctionarissen. „Het probleem is dat er ten aanzien van het ene arrestatiebevel genuanceerde juridische zorgen ontstaan en in het andere geval niet, zelfs als de feiten van de zaken vergelijkbaar zijn. Ik kan me niet herinneren dat Frankrijk zo snel deze juridische kwesties aankaartte met betrekking tot de arrestatie van Poetin.”

Lees ook

Kwetsbaar Internationaal Strafhof neemt risico met de vervolging van Netanyahu

Daarmee, zegt Vukusic, worden de „hypocrisie en de dubbele maatstaven blootgelegd en wordt pijnlijk duidelijk dat de uitgesproken toewijding van het Westen aan rechtvaardigheid en mensenrechten helemaal niet diepgeworteld is”. Veel landen in het mondiale zuiden twijfelen volgens Vukusic aan de eerlijkheid van het Westen. „Wanneer westerse staten alles uit de kast halen om Israël anders te behandelen, bevestigen ze in feite wat Poetin zegt: dat westerse staten het rechtssysteem gebruiken als instrument van hun buitenlandbeleid.”

Vukusic maakt zich zorgen over de legitimiteit van het hof. „Potentieel veroorzaakt dit gedrag van westerse lidstaten zo veel reputatieschade en zo’n verlies aan vertrouwen dat het Strafhof volledig aan betekenis verliest.”

Is het hof daarmee in gevaar? Vukusic: „Het Strafhof zal overleven als zijn leden het steunen, net zo krachtig als de aanvallers het aanvallen. Als het niet wordt gesteund, zal het niet overleven, zo simpel is het.”

Maas in het net

Jurist Julie Fraser maakt korte metten met de argumenten om Netanyahu niet te arresteren. „Het Statuut van Rome, het verdrag waarop het Internationaal Strafhof gebaseerd is, is heel duidelijk over de plicht van verdragspartijen om tot arrestatie over te gaan. Dat Franse argument over immuniteit van staatshoofden wordt expliciet in het statuut weerlegd. Dat landen toch een technische maas in het net proberen te vinden om onder hun verplichtingen uit te komen, is politiek gemotiveerd.”

Dat is inherent aan het hele bestaan van het Strafhof, aldus Fraser. Het hof gaat alleen achter de grootste misdaden aan die de internationale gemeenschap aangaan, zoals oorlogsmisdaden, genocide en misdaden tegen de menselijkheid. „Verdachten van deze misdrijven zijn vaak machtig. Dat zal altijd spanning blijven opleveren.”

In zekere zin is het internationaal strafrecht volgens de jurist in zijn geheel uit een crisis geboren: de Holocaust was de aanleiding voor de totstandkoming van dit rechtssysteem. Over het westerse verwijt dat het Strafhof tegenwoordig bevooroordeeld of zelfs antisemitisch zou zijn, is Fraser kort. „Of Netanyahu schuldig wordt bevonden, moet nog blijken. Maar de meeste juristen zijn het erover eens dat strafrechtelijk onderzoek in deze zaak gerechtvaardigd is.”