Zuid-Koreaanse president Yoon bemoeit zich niet meer met staatszaken, oppositie spreekt van ‘tweede coup’

Het politieke leven van de Zuid-Koreaanse president Yoon Suk-yeol lijkt dit weekend ten einde te zijn gekomen, maar zijn partij klampt zich nog vast aan de macht. Premier Han Duck-soo en partijleider Han Dong-hoon nemen Yoons taken voorlopig over. De oppositie spreekt van een nieuwe staatsgreep.

Yoon riep afgelopen dinsdag onverwacht de militaire noodtoestand uit. Politieke activiteiten werden verboden en de pers werd aan banden gelegd. Het parlement slaagde er echter in, ondanks de afscherming van de Nationale Assemblee door het leger, om daar met genoeg leden bijeen te komen om na enkele uren de noodtoestand weer op te heffen. Daarop begon de oppositie een procedure om Yoon uit zijn ambt te laten zetten.

Die strandde zaterdag voorlopig in het parlement. De motie werd door Yoons conservatieve People Power Party gesaboteerd: het grootste deel van de fractie boycotte de stemming, waardoor er net onvoldoende stemmen werden uitgebracht voor een geldige uitslag.

De PPP hield duidelijk liever zelf de regie over Yoons vertrek dan het initiatief aan de oppositie te laten, die nu al een ruime meerderheid heeft in het parlement en die nieuwe presidentsverkiezingen vrijwel zeker zou winnen. PPP-leider Han Dong-hoon, die voor de mislukte stemming in het parlement al had laten weten dat Yoon „onmiddellijk” moest worden geschorst, maakte zelf afspraken met Yoon over diens aftocht.

Zondag maakte de PPP-leider bekend dat Yoon, wiens termijn officieel tot 2027 duurt, hem heeft beloofd vervroegd te zullen aftreden, al blijft onduidelijk wanneer. Tot die tijd zal de president zich „niet meer met staatszaken bemoeien, en ook niet met het buitenlands beleid”. Huidig premier Han Duck-soo (PPP) neemt zijn taken voorlopig over, in nauw wekelijks overleg met partijleider Han Dong-hoon.

Onduidelijk is wie het opperbevel over het Zuid-Koreaanse leger overneemt, normaliter een taak van de president. „Dat is extreem problematisch”, vindt hoogleraar Koreastudies Remco Breuker van de Universiteit Leiden.

‘Nieuwe staatsgreep’

Premier Han Duck-soo zou volgens de grondwet waarnemend president zijn geworden als het parlement Yoon zaterdag had afgezet, in afwachting van een oordeel van het hooggerechtshof over Yoons lot en nieuwe verkiezingen. Op welke juridische basis Han de taken van Yoon nu overneemt, is daarentegen onduidelijk. Dat geldt zeker ook voor het gezag van Han Dong-hoon, die als PPP-partijleider geen enkele formele functie in de regering of het parlement bekleedt, maar wel wekelijks met premier Han Duck-soo gaat overleggen.

Ik denk dat die grote protesten zullen blijven doorgaan. Zuid-Koreanen hebben daar ook het geduld voor

„De partijleider en de premier verwoesten opnieuw de constitutionele orde”, zei Lee Jae-myung van de Democratische Partij (DP) zondag. Parlementsvoorzitter Woo Won-shik noemde de overdracht van presidentiële bevoegdheden aan premier Han „ongrondwettelijk”. De oppositie beschuldigt de PPP ervan een nieuwe staatsgreep te plegen.

Breuker is het met die kwalificatie eens. „De rol die de PPP zichzelf nu toebedeelt, als minderheidspartij, is zonder precedent.” Hij denkt dat de vrees voor nieuwe verkiezingen een rol speelt bij de PPP, maar vooral ook die voor de uitkomst van alle onderzoeken die tegen verschillende partijleden lopen. „Misschien zijn ze bang voor wat er allemaal gevonden kan worden, zeker als er onderzoek wordt gedaan onder een president van de [oppositionele] Democratische Partij. Misschien dat ze er niet op vertrouwen dat dit op een eerlijke manier wordt uitgevoerd. En dat begrijp ik ook wel, als ik heel eerlijk ben.”

De DP riep zondag op tot onmiddellijke arrestatie van Yoon, en heeft een nieuwe afzettingsprocedure aangekondigd. Daarover zou volgend weekend moeten worden gestemd.

Massale demonstraties

De eerste poging om Yoon weg te stemmen sneuvelde zaterdag in een rumoerige vergadering, terwijl in de straten rond de Nationale Assemblee in Seoul 150.000 (volgens de politie) tot meer dan een miljoen (volgens de organisatie) demonstranten opriepen tot Yoons afzetting.

Daarvoor is een tweederde meerderheid nodig in het driehonderd zetels tellende parlement. De oppositie beschikt over 192 stemmen, zodat van de 108 conservatieve parlementariërs ten minste acht met de partijlijn hadden moeten breken om Yoon af te zetten. Maar het grootste deel van de PPP-fractie verliet voorafgaand aan de stemming de zaal, waardoor onvoldoende parlementsleden over bleven voor een geldige uitslag. Slechts drie PPP’ers namen deel aan de stemming, van wie er één tegen Yoons afzetting was.

Lees ook

Diep van binnen wisten de demonstranten in Seoul dat Yoon een troef zou uitspelen: ‘Maar zaterdag zijn we hier terug’

De oppositie reageerde woedend op dit optreden van de PPP. „Het is verraad als parlementariërs die het volk vertegenwoordigen iemand beschermen die geweren op andere volksvertegenwoordigers heeft gericht”, zei DP-fractievoorzitter Park Chan-dae. Demonstranten buiten het parlement riepen de weggelopen PPP’ers op „verdomme hun werk te doen”. Ook zondag werd op verschillende plekken in het land weer gedemonstreerd.

Demonstranten namen zondag deel aan een lichtjesoptocht tegen Yoon. Zulke protesten vonden in 2016 en 2017 maandenlang plaats tegen toenmalig president Park Geun-hye, die uiteindelijk werd afgezet.

Minister gearresteerd

Intussen nemen de juridische problemen voor Yoon en zijn naaste medewerkers toe. Justitie bevestigde dat het een strafrechtelijk onderzoek naar Yoon is begonnen, die wordt verdacht van „verraad”. Voormalig minister van Defensie Kim Yong-hyun, die Yoon op het idee zou hebben gebracht de noodtoestand uit te roepen en die de militairen naar het parlement zou hebben gestuurd, werd zondag na een urenlang verhoor als eerste betrokkene bij de mislukte coup gearresteerd.

Breuker denkt dat juridische druk en de druk van de straat de twee belangrijkste manieren zijn om de machtsgreep van de PPP terug te draaien. „Ik denk dat die grote protesten zullen blijven doorgaan. Zuid-Koreanen hebben daar ook het geduld voor. Die weten dat dit lang kan duren.” Ook zou het constitutioneel hof moeten uitspreken „dat dit geen toegestane constructie is”. „Dat hebben we nog niet gezien.”

Breuker hoopt ook op buitenlandse druk. „Ik denk dat het heel belangrijk is dat de partners van Zuid-Korea zeggen: we kunnen niet zo met jullie omgaan, als we niet weten wie jullie aanspreekpunt is. Dus dat moet ook Nederland doen.”