:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data125894785-7f624c.jpg)
Naast ontzetting over het grote aantal slachtoffers van de terreurdaad in Maagdenburg, is er verwarring over achtergrond en motief van de verdachte. Die verwarring werd op X verwoord door de Duitse terrorisme-expert Peter R. Neumann, als wetenschapper verbonden aan King’s College London. „Na 25 jaar in deze ‘business’ denk je dat niets je meer kan verbazen. Maar een vijftigjarige Saoedische ex-moslim die in Oost-Duitsland woont, van de AfD houdt en Duitsland wil straffen voor zijn tolerantie jegens islamisten – dat zag ik echt niet aankomen.”
Verwarrend of niet, de brute aanslag op bezoekers van de kerstmarkt in Maagdenburg – vijf doden, meer dan tweehonderd gewonden, van wie 41 zwaargewond – heeft politieke gevolgen. Er zijn vragen over de beveiliging: hoe kon de verdachte gebruik maken van de doorgang voor nooddiensten? Er zijn vragen over de veiligheidsdiensten: klopt het dat Saoedi-Arabië heeft gewaarschuwd voor Taleb A.? Twee maanden voor de vervroegde verkiezingen in Duitsland gaat het echter vooral om een andere vraag: betekent dit nog meer verlies voor de sociaal-democratische SPD en nog meer winst voor de extreemrechtse AfD?
‘Maagdenburg’ plaatst migratie weer hoog op de verkiezingsagenda. Recent opinie-onderzoek laat zien dat Duitse kiezers de stagnerende economie – met bijbehorende massa-ontslagen – nu als grootste probleem aanwijzen. De kans is groot dat het thema migratie die koppositie overneemt.
Migratie bovenaan
Het land staat op scherp. Een aanslag op een kerstmarkt is een aanslag op een Duitse traditie, op de Duitse manier van leven. En hoe verknipt hij ook moge zijn, de verdachte is bovenal een buitenlander. Tegelijk met de herdenkingsbijeenkomst in de Dom van Maagdenburg, zaterdagavond, pleitten demonstranten elders in de stad voor ‘Remigratie’.
Hoe meer maatschappelijk debat over migratie, hoe meer electoraal voordeel voor Alternative für Deutschland (AfD). De anti-migratiepartij heeft aangekondigd om maandag een bijeenkomst te houden in Maagdenburg, in aanwezigheid van partijvoorzitter Alice Weidel. „Het falen van de autoriteiten heeft de verschrikkingen in Maagdenburg mogelijk gemaakt”, liet ze al weten.
Voor bondskanselier Olaf Scholz en zijn SPD pakt aandacht voor de negatieve kanten van migratie juist slecht uit. En ze stonden er al niet best voor. Nadat Scholz begin november de stekker uit zijn ‘stoplicht-coalitie’ trok door de liberale minister Christian Lindner te ontslaan, kwam er vorige week een formeel einde aan zijn regering. Bij de herdenking in Maagdenburg maakte Scholz een matte indruk, maar dat is zelden anders. In de peilingen staat de SPD met 15 procent op de derde plaats, na de christen-democratische CDU/CSU met 31 procent en de AfD met 19 procent.
Islamitische Staat
Verkiezingswinst voor extreemrechts na een terreurdaad door een buitenlandse dader, het zou geen primeur zijn voor Duitsland. Eind augustus kwamen drie mensen om het leven bij een steekpartij door een afgewezen Syrische asielzoeker in Solingen. De aanslag werd opgeëist door Islamitische Staat. Een paar dagen later werd de AfD de grootste partij in deelstaat Thüringen en nummer twee in Saksen, beide keren met meer dan 30 procent van de stemmen. Thüringen was de eerste deelstaatoverwinning voor een extreemrechtse partij in naoorlogs Duitsland.
Meteen na ‘Solingen’ kondigde de regering-Scholz een aanscherping van het asiel en -veiligheidsbeleid aan, een poging om de AfD wind uit de zeilen te nemen. Dat lijkt zinloos; de AfD, sinds vrijdag openlijk gesteund door Elon Musk, houdt vast aan de boodschap dat de regering te veel migranten heeft toegelaten en dat Duitsland daardoor niet meer veilig is. Ook Geert Wilders, Nigel Farage en Marine le Pen grepen de aanslag aan om te pleiten voor minder migratie. Wilders op X, vrijdagavond: „Ik zeg het al meer dan 20 jaar: kappen met die open grenzen.”
Dit was ook de boodschap van de Saoedische psychiater Taleb A.. Op sociale media en in interviews keerde hij zich tegen de Duitse tolerantie ten aanzien van islamitische vluchtelingen. Hij steunde de AfD. Toen Geert Wilders zijn respect uitte voor een Iraanse studente die zich verzette tegen de islamitische kledingvoorschriften, noemde Taleb A. Wilders een „echte held”. Rechtse politici en opiniemakers verafschuwen de aanslag, maar de verdachte deelt hun afkeer van de islam en de ‘islamisering’ van Europa.
Waarom geen moskee?
Het ontkennen van deze ongemakkelijke verwantschap vergt enige geestelijke lenigheid. Zo citeert Elon Musk met instemming iemand die beweert dat liegen en bedriegen hoort bij het islamitische concept taqqiya en dat Taleb A. in werkelijkheid een radicale moslim is. Dat moet ook wel, klinkt het in de extreemrechtse hoek, want waarom zou hij anders een kerstmarkt als doel kiezen en niet een moskee?
Kort voor de aanslag plaatste Elon Musk op zijn eigen platform X een steunbetuiging aan de AfD („Alleen de AfD kan Duitsland redden”), die inmiddels zo’n vijftig miljoen keer is gezien. Zijn bemoeienis met de Duitse politiek gaat sinds de aanslag nog verder: de „incompetente idioot” Scholz moet onmiddellijk opstappen (wat hij al heeft gedaan), liet Musk vrijdagavond weten. Reguliere Duitse media liegen over de aanslag, aldus Musk.
Experts geven aan dat de verdachte, en daarmee de aanslag, niet in een bestaand patroon past. CDU-lijstrekker Friedrich Merz roept daarom op tot kalmte: „Dit verplicht ons politici om eerst stil te staan en te beoordelen wat er is gebeurd op basis van betrouwbaar bewijsmateriaal.” Aan extreemrechtse politici en hun wegbereiders zoals Musk is die boodschap niet besteed. Voor hen is ‘Maagdenburg’ binnen 48 uur een politiek instrument ten behoeve van de AfD.